Archives: Articles

Sa treoir seo a leanas baintear úsáid as ábhair chartlainne de chuid Oifig na nOibreacha Poiblí atá á gcoimeád sa Chartlann Náisiúnta.

Bunú

Rinneadh Oifig na nOibreacha Poiblí, nó Bord na nOibreacha, a bhunú mar roinn stáit le reachtaíocht a ritheadh sa bhliain 1831, is é sin, reachtaíocht dar teideal An Act for the Extension and Promotion of Public Works in Ireland (1 & 2 Will.IV, c.33). Tar éis an reachtaíocht a rith, ghlac Oifig na nOibreacha Poiblí feidhmeanna chuici féin a bhíodh á gcomhlíonadh ag Ard-Stiúrthóirí na Loingseoireachta Intíre, ag na Coimisinéirí Iascaigh, ag an Ardmháistir Poist agus ag Coimisinéirí na bhFoirgneamh Cathartha.

Chomh maith le méid mór cistí poiblí a bheith ar fáil ag Oifig na nOibreacha Poiblí chun na feidhmeanna sin a chomhlíonadh, d’oibrigh sí mar ghníomhaireacht iasachta freisin agus cumhacht aici iasachtaí a thabhairt chun oibreacha poiblí reatha nó beartaithe a bhunú, a mhéadú nó a fheabhsú, ar choinníoll gur measadh go raibh an tionscadal inchurtha i gcrích.

Freagrachtaí maidir le Forbairt

Loingseoireacht Intíre

I dtosach báire, bhí freagracht ar Oifig na nOibreacha Poiblí i ndáil le loingseoireacht intíre i limistéar na Sionainne uachtaraí, Loch Rí agus Loch Deirgeirt, chomh maith le loingseoireachtaí Thír Eoghain, na Máighe agus na Bóinne. Le himeacht aimsire, cuireadh tionscadail eile faoina cúram, de bhreis ar na hoibreacha móra ar an tSionainn i leith cúrsaí loingseoireachta agus siltin araon. Rinne Oifig na nOibreacha Poiblí scéimeanna fairsinge siltin artairigh a cheadú agus a mhaoirsiú tar éis na bliana 1842 trí iasachtaí siltin a thabhairt d’fhonn siltean talún a spreagadh.

Iascaigh

Ar dtús, bhain freagrachtaí Oifig na nOibreacha Poiblí i leith iascach le bailiú fiach ó iascairí agus le bailchríoch a chur ar chéanna neamhchríochnaithe feadh an chósta, ach, sa bhliain 1842, tugadh cumhachtaí agus freagrachtaí móra di maidir le forbairt agus eagrú na n-iascach agus, ón mbliain 1883 ar aghaidh, bhí an chumhacht aici deontais agus iasachtaí a thabhairt i leith an chostais iomláin, nó cuid den chostas, a bhain le tógáil nó feabhsú céanna agus cuanta iascaigh.

Bóithre agus cuanta

Maidir leis na feidhmeanna a glacadh de láimh ón Ardmháistir Poist agus ó Ard-Stiúrthóirí na Loingseoireachta Intíre, bhain siad le cothabháil na gcéadta míle de bhóithre poiblí. Ina theannta sin, ghlac Oifig na nOibreacha Poiblí freagracht de láimh i ndáil le críochnú Chuan Dhún Laoghaire, a raibh Kingstown mar ainm air an tráth sin, Chuan Dhún Mór agus, sa bhliain 1836, Chuan Bhinn Éadair. Ghlac an Bord cúram na gCuanta Ríoga eile, is é sin, Cuanta Dhomhnach Daoi agus Ard Ghlais, chuige féin sa bhliain 1838.

Foirgnimh chathartha

Sa bhliain 1831, ghlac an Bord freagrachtaí Choimisinéirí na bhFoirgneamh Cathartha de láimh agus, ar dtús, is é a bhí i gceist leis sin ná cothabháil na gCúirteanna Dlí, áiteanna cónaithe oifigiúla an Ard-Leifteanaint agus oifigigh an Rialtais i mBaile Átha Cliath.

I rith na mblianta dá éis sin, ghlac Oifig na nOibreacha Poiblí cúram chuici féin i leith na bhfoirgneamh seo a leanas: foirgnimh a bhí á n-áitiú ag Constáblacht na hÉireann i gCaisleán Bhaile Átha Cliath, an Chúirt Nisi Prius agus Cúirt na Rollaí agus an Leabharlann Dlí sna Ceithre Cúirteanna, an Leabharlann Dlí, Iosta Chonstáblacht na hÉireann agus Scoil Mhíleata Ibeirneach Ríoga i bPáirc an Fhionnuisce, an tOspidéal Ríoga i gCill Mhaighneann, Coláiste Phádraig, Maigh Nuad, agus Coláistí na Banríona i mBéal Feirste, i gCorcaigh agus i nGaillimh, an Ollscoil Ríoga (an Coláiste Ollscoile, Baile Átha Cliath, ina dhiaidh sin) ar Ardán Phort an Iarla, Coláiste Ríoga na hEolaíochta (Tithe an Rialtais ina dhiaidh sin) ar Shráid Mhuirfean, Ard-Oifig an Phoist i mBaile Átha Cliath, an tArd-Mhúsaem agus an Leabharlann Náisiúnta, chomh maith le gealtlanna ceantair, postoifigí, tithe custam agus foirgnimh ioncaim intíre, foirgnimh gharda an chósta, scoileanna, beairicí constáblachta, tithe gléibe, áiteanna cónaithe múinteoirí, coláistí oiliúna, íoclanna agus malartáin fostaíochta.

Eaglaisí gan úsáid

Faoin Irish Church Act 1869, cuireadh Oifig na nOibreacha Poiblí i gceannas ar chúram a thabhairt d’eaglaisí gan úsáid a measadh ina leith gur Séadchomharthaí Náisiúnta a bhí iontu agus, sa bhliain 1882, bunaíodh í mar an t-údarás i leith Séadchomharthaí Náisiúnta a chaomhnú.

Iarnróid

Ón mbliain 1851 ar aghaidh, d’oibrigh Oifig na nOibreacha Poiblí mar eadránaí idir cuideachtaí iarnróid agus úinéirí talún i dtaca le talamh a fháil faoin reachtaíocht iarnróid a ritheadh sna blianta 1851, 1860 agus 1864. Faoin reachtaíocht maidir le trambhealaí a ritheadh i dtosach bhlianta na 1860-idí, rinne Oifig na nOibreacha Poiblí maoirseacht ar na socruithe airgeadais a bhí déanta ag na tionscnóirí i gcás inar foirmíodh cuideachta iarnróid, go háirithe socruithe a bhain leis an ngnóthas a bhí i gceist.

Rinneadh foráil le reachtaíocht a ritheadh sa bhliain 1889 maidir le cúnamh stáit ar mhodh deontais nó iasachta do chuideachtaí iarnróid a raibh líne ar oscailt le haghaidh tráchta acu, rud a d’fhág go raibh ar Oifig na nOibreacha Poiblí airleacain a dhéanamh as airgead a bhí ar fáil acu le haghaidh iasachtaí áitiúla. Le reachtaíocht eile a ritheadh sa bhliain 1896, ceadaíodh d’Oifig na nOibreacha Poiblí, ach cead an Chisteáin a bheith faighte, iarnród a thógáil, nó conradh a dhéanamh chun iarnród a thógáil, i gcontaetha ceantair chúing.

Ábhair chartlainne Oifig na nOibreacha Poiblí a úsáid

Cuimsíonn ábhair chartlainne Oifig na nOibreacha Poiblí páipéir mharthanacha (comhaid, imleabhair cheangailte, léarscáileanna agus pleananna) a bhailigh Oifig na nOibreacha Poiblí le linn a gnó a chur i gcrích, mar a thuairiscítear go hachomair thuas, ón tráth ar bunaíodh í sa bhliain 1831 agus, i roinnt cásanna, tá páipéir ann a fuarthas mar oidhreacht ó na comhlachtaí ar ghlac sí a gcuid feidhmeanna chuici féin. Síneann an chuid is mó de na hábhair chartlainne atá ann i mbailiúchán Oifig na nOibreacha Poiblí ón 19ú haois go dtí tuairim is an bhliain 1935. Tá os cionn dhá mhíle imleabhar ceangailte agus roinnt mílte doiciméad ann sa bhailiúchán.

Córas eagraithe na nÁiseanna Aimsithe

Tá liostaí ábhair chartlainne Oifig na nOibreacha Poiblí curtha in eagar de réir na bhfeidhmeanna atá comhlíonta ag an gcomhlacht sin ón tráth ar bunaíodh í sa bhliain 1831, is é sin, de réir na scéime seo a leanas:

• Foirgnimh
• Céanna agus Cuanta
• Iarnróid
• Bóithre
• Séadchomharthaí Náisiúnta
• Loingseoireacht Intíre
• Siltean

Tá an bailiúchán curtha in eagar de réir na gcód tagartha sraithe seo a leanas. Faoi láthair níl bailiúchán Oifig na nOibreacha Poiblí, diomaite de shraith OPW/5HC de líníochtaí ailtireachta, inchuardaithe sa chatalóg ar líne. Tá áiseanna aimsithe cruachóipe ar fáil sa Seomra Léitheoireachta.

• OPW/1: Leabhair Mhiontuairiscí agus Leabhair Litreacha (atá á gcoimeád in áit stórála ar shiúl ón láithreán)
• OPW/2: Leabhair Chuntas Airgeadais (atá á gcoimeád in áit stórála ar shiúl ón láithreán)
• OPW/3: Tuarascálacha Innealtóireachta
• OPW/4: Imleabhair Cheangailte a bhaineann le gach ábhar
• OPW/5: Páipéir Chláraithe Réamh-1935
• OPW/5/HC: Líníochtaí ailtireachta agus innealtóireachta
• OPW 5HC/1: Foirgnimh phoiblí i mBaile Átha Cliath
• OPW 5HC/2: Foirgnimh i bPáirc an Fhionnuisce
• OPW 5HC/3: An tOspidéal Ríoga, Cill Mhaighneann
• OPW 5HC/4: Foirgnimh eile faoi chúram Oifig na nOibreacha Poiblí
• OPW 5HC/6: Bóithre, Droichid, Canálacha, Siltean agus Loingseoireacht
• OPW/6: Éilimh maidir le cúiteamh i leith maoine
• OPW/7: Páipéir neamhchláraithe a bhaineann le gach ábhar
• OPW/8: Déantar ábhar a bhaineann le déanmhais mhuirí (OPW 8/KIN (foshraith OPW 8 Kingstown) a cheadú trí úsáid a bhaint as cárta-innéacs i Seomra Léitheoireachta na Cartlainne Náisiúnta)
• OPW/9: Comhaid Chláraithe Iar-1935 a bhaineann le gach ábhar
• OPW/10: Taifid de chuid Chuideachta Chanáil Laighean

Déantar sraitheanna OPW/1 agus OPW/2 a choimeád in áit stórála ar shiúl ón láithreán agus ní bheidh siad ar fáil go dtí an lá oibre dár gcionn má lorgaítear iad i bpearsa nó beidh siad ar fáil laistigh de thrí lá oibre má lorgaítear le ríomhphost iad. Tá tuilleadh faisnéise ar fáil in Ábhair chartlainne a ordú roimh ré.

Acmhainní Breise Ar Líne

‘The archives of the Office of Public Works and their value as a source for local history’, le Rena Lohan.

‘Sources in the National Archives for researching the Great Famine’, le Marianne Cosgrave, Rena Lohan agus Tom Quinlan (codanna 1 agus 2).

Ba é a bhí i nDlí na mBocht ná iarracht chun déileáil le cuid de na fadhbanna a bhí ann mar thoradh ar bhochtaineacht fhorleathan in Éirinn ag tús an 19ú haois, agus sin a dhéanamh trí fhaoiseamh institiúideach a chur ar fáil do dhaoine bochta. Leis an Irish Poor Law Act 1838, ar imir Acht Shasana na bliana 1834 tionchar mór air, roinneadh an tír ina céad is tríocha aontas dhlí na mbocht agus bhí teach na mbocht ann mar chuid lárnach de gach ceantar díobh sin.

Bhí riaradh á dhéanamh ar gach aontas ag bord chaomhnóirí dhlí na mbocht ar toghadh cuid acu agus ar ceapadh cuid acu as measc na ngiúistísí áitiúla. I dtosach báire, bhí an córas ceaptha chun déileáil le 1% den daonra nó le 80,000 duine ach, faoi mhí an Mhárta 1851, bhí an gorta tar éis beagnach 4% den daonra a chur i dtreo thithe na mbocht. Le himeacht aimsire sa 19ú haois, tugadh cuid mhór feidhmeanna breise d’aontais dhlí na mbocht, go háirithe i ndáil le cúrsaí sláinte, tithíochta agus sláintíochta.

Faoin Local Government Act 1898, chaill aontais dhlí na mbocht cuid dá bhfeidhmeanna tithíochta agus sláintíochta agus tugadh do na comhairlí ceantair tuaithe nua-bhunaithe iad, ach choinnigh siad freagracht i ndáil le faoiseamh do dhaoine bochta. I rith bhlianta tosaigh na 1920-idí cuireadh deireadh le haontais dhlí na mbocht i ndeisceart na hÉireann (diomaite de Bhaile Átha Cliath) agus dúnadh tithe na mbocht d’fhonn laghdú a dhéanamh ar chostais. Dódh roinnt tithe na mbocht i rith Chogadh na Saoirse agus i rithe an Chogaidh Chathartha agus tiontaíodh roinnt eile ina dteaghaisí tuaithe nó ina n-ospidéil cheantair. Is ar éigean a bhí aon chuid de shaol na hÉireann ann nach raibh baint ag dlí na mbocht leis agus tá na taifid i measc na bhfoinsí príomha is tábhachtaí dá bhfuil ann faoin saol in Éirinn ó thús an 19ú haois go dtí tús an 20ú haois.

I gcoitinne, tá ráta marthanais réasúnta maith ann i gcás leabhair mhiontuairiscí aontais dhlí na mbocht ach ní gnách a bhíonn cainníochtaí chomh mór sin ar marthain fós i gcás taifead de chineálacha eile. Ach tá gné iontach ag baint le cuid de bhailiúcháin dhlí na mbocht a choimeádann an Chartlann Náisiúnta mar gheall ar an raon taifead atá iontu. Coimeádann an Chartlann Náisiúnta roinnt bailiúchán an-iomlán de thaifid thithe na mbocht a bhaineann le hAontas Dhlí na mBocht Thuaisceart Bhaile Átha Cliath, le hAontas Dhlí na mBocht Dheisceart Bhaile Átha Cliath agus le hAontas Dhlí na mBocht Ráth an Dúin (cuid de chontaetha Bhaile Átha Cliath agus Chill Mhantáin). Chomh maith le leabhair mhiontuairiscí, áiríonn na bailiúcháin seo cláir laistigh ina dtugtar ainmneacha agus mionsonraí pearsanta na ndaoine a tháinig go dtí teach na mbocht, mar aon le raon leathan taifead éagsúil eile.

Ina theannta sin, coimeádann an Chartlann Náisiúnta bailiúcháin bheaga a bhaineann le hAontas Dhlí na mBocht Bhaile an Ridire (cuid de chontae Bhaile Átha Cliath), le hAontas Dhlí na mBocht an Bhábhúin Bhuí (cuid de chontae an Chabháin), le hAontas Dhlí na mBocht an Droma Mhóir Thiar (cuid de chontae Shligigh; ar mhicreascannán amháin). Ina theannta sin, coimeádann an Chartlann Náisiúnta orduithe a rinne Coimisinéirí Dhlí na mBocht agus an Bord Rialtais Áitiúil (1839-1921) agus comhaid de Roinn Rialtais Áitiúil Dháil Éireann (1919-1923).

Sa bhliain 1919, d’fhoilsigh Herbert Wood, Leas-Choimeádaí Cúnta na dTaifead Poiblí, treoir chuimsitheach maidir le taifid a bhí taiscthe in Oifig na dTaifead Poiblí in Éirinn (PROI). Tá ról lárnach ag an Treoir sin do thaighdeoirí acadúla ní hamháin a mhéid a bhaineann lena fháil amach cad iad na taifid a bhí ann roimh dhíothú PROI i rith an Chogaidh Chathartha sa bhliain 1922 ach, freisin, cad iad na taifid a tháinig slán ón díothú sin.

Tá digitiú déanta ar an Treoir sin agus is féidir í a uaslódáil anseo:

Wood’s Guide, part I

Wood’s Guide, part II

Is foinse thábhachtach iad ábhair chartlainne na hÉireann d’Astrálaigh a bhfuil taighde á dhéanamh acu faoina gcuid sinsear a bhí ina ndaoránaigh Éireannacha.

Ach níl na taifid ar fad de chuid Oifig an Phríomh-Rúnaí i gCaisleán Bhaile Átha Cliath ar marthain, go háirithe taifid a bhaineann leis an tréimhse roimh an mbliain 1863.

Bhí ionnarbadh pionósach chun na hAstráile agus, níos déanaí, go Beirmiúda agus Giobráltar, ar siúl sa tréimhse ó 1791 go 1853; ina dhiaidh sin, cuireadh pianbhreith phríosúnachta in Éirinn in ionad pianbhreithe ionnarbtha phionósaigh.

Tá raon leathan taifead ag an gCartlann Náisiúnta maidir le hionnarbadh daoránach ó Éirinn go dtí an Astráil sa tréimhse ó 1788 go 1868 agus tá na taifid sin ar fáil ar an mBunachar maidir le hIonnarbadh. I roinnt cásanna, áiríonn na taifid sin tagairt do dhaoine de theaghlach an daoránaigh a ionnarbadh mar lonnaitheoirí saorálacha. Cé go mbaineann an bailiúchán achainíocha daoránaigh leis an tréimhse ar cuireadh tús le hionnarbadh ó Éirinn go dtí an Astráil sa bhliain 1791, díothaíodh na cláir go léir a bhaineann le hionnarbadh roimh an mbliain 1836 sa bhliain 1922. Dá bhrí sin, má ciontaíodh an duine a bhfuil taighde á dhéanamh agat ina leith roimh an mbliain 1836, ach nach raibh sé/sí ina ábhar/hábhar d’achainí, ní bheidh sé/sí san áireamh sa bhunachar sonraí seo ós rud é nach bhfuil na taifid ónar tiomsaíodh an bunachar sonraí ionnarbtha iomlán. D’fhéadfadh sé nach mbeidh i gceist le cuardach rathúil sna taifid ach achoimre lom oifigiúil ach, seachas sin, d’fhéadfadh sé go bhfaighfí ceann de na mílte achainíocha a thíolaic príosúnaigh nó a tíolacadh thar a gceann. Cuimsíonn na taifid a bhaineann le daoránaigh ionnarbtha an méid seo a leanas:

• Cláir Ionnarbtha, 1836-1857;
• Achainíocha agus Cásanna Príosúnach, 1788-1836;
• Achainíocha Príosúnach Stáit, 1798-1799;
• Comhaid Tagartha Daoránach, 1836-1856: 1865–1868;
• Páipéir maidir le Lonnaitheoirí Saorálacha, 1828-1852; (f) Clár na nDaoránach Fireann, 1842-1847;
• Clár na nDaoránach ar Longa Daoránach, 1851-1853.

Tá sé ceaptha go mbeidh innéacs bhunachar sonraí na dtaifead ionnarbtha inchuardaithe de réir sloinne ach is féidir cuardach a dhéanamh ann freisin de réir ionad na trialach, de réir na coire nó de réir an dáta. Tá micreascannáin ina bhfuil cóipeanna iomlána de na taifid ar fáil sa Seomra Léitheoireachta agus tá an t-innéacs agus na micreascannáin ar fáil i leabharlanna stáit san Astráil freisin. Má éiríonn leis an gcuardach sa bhunachar sonraí ionnarbtha agus sna micreascannáin, d’fhéadfadh sé go bhfuil dóthain faisnéise ann chun an cuardach a shaothrú i bhfoinsí eile de chuid na Cartlainne Náisiúnta, lena n-áirítear Páipéir Chláraithe Oifig an Phríomh-Rúnaí, ina gcuimsítear Tuairiscí Uafáis, nó i nuachtáin a choimeádtar i Leabharlann Náisiúnta na hÉireann.

Cad a bhí i gceist leis an gcóras ionnarbtha agus cathain a cuireadh tús leis?

Ní léir cén fáth go díreach ar cuireadh tús le hionnarbadh a úsáid mar phionós i leith coireachta, ach is cosúil gur forbraíodh é sa séú haois déag agus sa seachtú haois déag mar thoradh ar ghá le deireadh a chur le nithe a measadh ina leith gur nithe díchobhsaithe iad i measc grúpaí áirithe de chuid na sochaí. I rith an ochtú haois déag, bhíothas ag teacht ar an tuairim go raibh pionós an bháis róthrom le haghaidh mórchionta áirithe agus d’éirigh ionnarbadh coitianta mar mhodh chun an phianbhreith sin a mhaolú. Cé is moite de choireanna an-tromchúiseach, rinneadh ionnarbadh a chur in ionad phionós an bháis de ghnáth. Tar éis Chogadh na Saoirse i Meiriceá, ghlac New South Wales ionad Mheiriceá Thuaidh mar choilíneacht phionóis agus, de ghnáth, ghlac pianbhreith ionnarbtha ionad phionós an bháis.

An bhfuil taifid ag an gCartlann Náisiúnta a bhaineann le hionnarbadh daoránach Éireannach chuig cinn scríbe eile?

Sna taifid atá ar marthain sa Chartlann Náisiúnta, faightear faisnéis faoi ionnarbadh daoránach Éireannach chuig coilíneachtaí pionóis san Astráil agus sa Tasmáin go príomha agus chun na nIndiacha Thiar sna blianta deiridh ina raibh an córas ionnarbtha daoránach á oibriú. Ach tá sraith bheag doiciméad ann, is é sin, Achainíocha ó Phríosúnaigh Stáit, agus áirítear inti doiciméid a bhaineann le daoine a ionnarbadh nó a díbríodh go Meiriceá Thuaidh nó a roghnaigh dul isteach in airm choigríche san Eoraip tar éis iad a bheith bainteach le himeachtaí le linn Éirí Amach 1798.

Cathain a cuireadh tús le hionnarbadh daoránach ó Éirinn chun na hAstráile agus cá fhad a mhair an córas ionnarbtha daoránach?

Cuireadh tús le hionnarbadh daoránach ó Éirinn chun na hAstráile nuair a d’fhág an chéad lán loinge de dhaoránaigh Éire ar a bealach chun New South Wales ag tús mhí Aibreáin sa bhliain 1791. Roimhe sin, rinneadh daoránaigh a ionnarbadh go Meiriceá Thuaidh ach scoireadh den ionnarbadh chuig an gceann scríbe sin tar éis Chogadh na Saoirse i Meiriceá. Scoireadh de dhaoránaigh a ionnarbadh ó Éirinn chun na hAstráile sa bhliain 1853, rud a tharla go háirithe mar thoradh ar mhíshástacht na gcoilíneach a mheas gurbh ionann úsáid leantach na hAstráile mar choilíneacht phionóis agus díspreagadh i leith inimirce lonnaitheoirí saorálacha. Eisceacht i dtaca leis sin de ab ea ionnarbadh daoine a bhí bainteach le hÉirí Amach na bhFíníní sa bhliain 1867.

Conas is féidir liom tuilleadh faisnéise a fháil faoi thriail agus faoi chiontú duine de mo chuid sinsear a bhí ina dhaoránach/daoránach?

Rinneadh an chuid is mó de na taifid a bhaineann le cúrsaí ionnarbtha a dhíothú de bharr dóiteáin agus pléascadh in Oifig Thaifead Poiblí na hÉireann le linn Chogadh Cathartha na hÉireann sa bhliain 1922. Ach foilsíodh tuairiscí faoi roinnt trialacha i nuachtáin áitiúla agus is féidir cuid mhór díobh sin a aimsiú i mbailiúcháin Leabharlann Náisiúnta na hÉireann, Sráid Chill Dara, Baile Átha Cliath 2. Níl aon chóipeanna de nuachtáin ag an gCartlann Náisiúnta i measc a cuid bailiúchán.

An bhfuil aon tuairiscí póilíneachta ann maidir leis an gcoir a rinne mo shinsir?

Tá tuairiscí faoi choireanna ann i gcartlann Oifig an Phríomh-Rúnaí agus d’fhéadfadh faisnéis faoi choir dhaoránaigh a bheith ann i measc na dtuairiscí sin. Chun faisnéis faoi dhaoránach ar leith a aimsiú, áfach, d’fhéadfadh leibhéal taighde a bheith ag teastáil nach féidir leis an gCartlann Náisiúnta tabhairt faoi thar ceann comhfhreagraithe agus ní mór do dhaoine taighde a dhéanamh sna taifid sin go pearsanta nó ní mór dóibh taighdeoir gairmiúil a choimisiúnú chun an obair a dhéanamh thar a gceann.

Conas is féidir liom tuilleadh faisnéise a fháil faoi phríosúnú mo shinsir?

Tá mionsonraí faoi dhaoránaigh le fáil i gcláir de chuid príosúin áitiúla, iostaí daoránach agus príosúin daoránach ach tá difríochtaí ann maidir leis an leibhéal mionsonraí atá ann sna cláir sin. Mar shampla, tá thart ar 3,500 iontráil ann i gclár iosta na ndaoránach baineann i nGráinseach Ghormáin agus clúdaíonn an clár sin an tréimhse ón 11 Iúil 1840 go dtí an 22 Nollaig 1853. I measc na mionsonraí a bhíonn ann i gcláir príosún áitiúil áirítear faisnéis a bhaineann le daoine ar gearradh pianbhreith ionnarbtha orthu. Chun faisnéis faoi dhaoránach ar leith a aimsiú, áfach, d’fhéadfadh leibhéal taighde a bheith ag teastáil nach féidir leis an gCartlann Náisiúnta tabhairt faoi thar ceann comhfhreagraithe agus ní mór do dhaoine taighde a dhéanamh sna taifid sin go pearsanta nó ní mór dóibh taighdeoir gairmiúil a choimisiúnú chun an obair a dhéanamh thar a gceann.

Conas is féidir liom ainm na loinge ar ionnarbadh an sinsear de mo chuid a bhí ina dhaoránach/daoránach uirthi a aimsiú?

Is minic atá ainm na loinge ar ionnarbadh daoránach uirthi taifeadta sa chlár ionnarbtha agus i gcás nach dtaifeadtar an fhaisnéis sin d’fhéadfadh sé go mbeadh gá le taighde i bhfoinsí eile chun teacht ar ainm na loinge. Pointe tosaithe maith i leith an taighde sin is ea foilseachán dar teideal The Convict Ships, le Charles Bateson (Glasgow, 1969), ina liostaítear longa a d’fhág an Bhreatain Mhór agus Éire, agus ina dtaifeadtar faisnéis amhail dátaí dul i dtír san Astráil agus sa Tasmáin.

Ar ionnarbadh leanaí?

Tá fianaise ann a léiríonn gur gearradh pianbhreith ionnarbtha ar leanaí chomh hóg le 12 bhliain d’aois tar éis iad a chiontú. De bhreis air sin, ligeadh do leanaí daoránach baineann taisteal in éineacht lena máithreacha mar lonnaitheoirí saorálacha agus tá cásanna ann inar ligeadh do leanaí daoránaigh fhirinn taisteal in éineacht leis. Cé gur cosúil nach raibh aon bheartas soiléir ann maidir le ligean do leanaí taisteal in éineacht le tuismitheoir a bhí ina dhaoránach/daoránach, d’fhéadfadh sé gurbh é ba chúis leis an easpa beartais oifigiúil shainithe ná gur oir sé do na húdaráis an oiread leanaí agus ab fhéidir a chur in éineacht lena dtuismitheoirí a bhí ina ndaoránaigh le nach dtiocfaidís chun bheith ina n-ualach ar chóras dhlí na mbocht. Ba é a bhí san ábhar imní ba mhó a bhí ag na húdaráis ná déileáil leis na leanaí ar an mbealach ba shaoire ab fhéidir, cibé acu ar bord loinge nó ar shlí eile.

An ndeachaigh aon longa ionnarbtha daoránach go tóin poill le linn an turais?

Soláthraíonn The Convict Ships, le Charles Bateson (Glasgow, 1969), cur síos cuimsitheach ar na turais, lena n-áirítear dátaí imeachta agus dátaí dul i dtír longa ionnarbtha na ndaoránach a chuaigh chun farraige ón mBreatain Mhór agus ó Éirinn.

Is féidir liom contae dúchais mo shinsir a shainaithint ó fhoinsí eile. Conas is féidir liom tuilleadh faisnéise a fháil faoi mo shinsear agus faoina theaghlach/teaghlach?

Chun tuilleadh faisnéise a fháil, féach Taighde a dhéanamh ar Stair Theaghlaigh le do thoil.

Cá háit inar féidir liom faisnéis a fháil faoi chóras ionnarbtha na ndaoránach Éireannach?

Tá forléargas ar an gcóras ionnarbtha agus tuairiscí ar fhoinsí marthanacha cartlainne ina ndéantar cur síos ar oibriú an chórais agus ar ionnarbadh daoránach ar leithligh le fáil sna hailt atá liostaithe anseo thíos.

‘Sources in the National Archives for research into the transportation of Irish convicts to Australia (1791-1853)’ le Rena Lohan.

‘The Registered Papers of the Chief Secretary’s Office’ le Tom Quinlan.