Articles – Page 5 – Cartlann Náisiúnta na hÉireann

Conflict Archive on the INternet (CAIN)

Is é atá in Conflict Archive on the INternet (CAIN) ná tionscadal de chuid an International Conflict Research Institute in Ollscoil Uladh. Tríd an tionscadal seo táthar ag féachaint le hábhair ó fhoinsí príomha a fhoilsiú ar líne d’fhonn taifeadadh a dhéanamh ar an staid pholaitíochta agus ar an gcoimhlint i dTuaisceart Éireann ón mbliain 1968 go dtí an lá atá inniu ann. Cuireadh tús leis an tionscadal in 1996 agus cruthaíodh láithreán gréasáin bliain ina dhiaidh sin.

Tá an Chartlann Náisiúnta i measc roinnt institiúidí cartlannaíochta a chuireann íomhánna digitithe d’ábhair chartlainne atá ina mbailiúcháin ar fáil lena gcur ar taispeáint ar láithreán gréasáin CAIN. I gcomhar le baill foirne de chuid na Cartlainne Náisiúnta, déanann taighdeoirí CAIN comhaid roinne a roghnú as measc ábhair chartlainne Ranna Stáit éagsúla. I measc na ranna sin, áirítear an Roinn Gnóthaí Eachtracha, Roinn an Taoisigh agus an Roinn Dlí agus Cirt. Tá tuilleadh faisnéise ar fáil ar láithreán gréasáin an tionscadail ag www.cain.ulst.ac.uk.

Culture Company Chomhairle Cathrach Bhaile Átha Cliath

Is cúis lúcháire don Chartlann Náisiúnta a bheith páirteach le Culture Company Chomhairle Cathrach Bhaile Átha Cliath, tionscnamh de chuid Chomhairle Cathrach Bhaile Átha Cliath a bunaíodh in 2018 chun rannpháirtíocht pobail le hinstitiúidí cultúir agus i ngníomhaíochtaí cultúir ina gceantair féin a chur chun cinn mar aon le cultúr a chur chun cinn ar fud na cathrach.

Chuir muid tús lenár gcaidreamh leis an tionscnamh seo trí pháirt a ghlacadh sa tionscadal dar teideal Out of the Box, trínar tugadh cabhair do dhaoine taighde a dhéanamh faoi stair a dteaghlaigh agus faoina gceantar áitiúil. Leanadh ar aghaidh leis an gcomhoibriú sin sa bhliain 2018 trí chlár na Comharsanachta Náisiúnta agus Culture Club.

Cruthaítear tionscadail cultúir i suíomhanna pobail leis an gComharsanacht Náisiúnta trí ealaíontóirí, grúpaí agus sráidbhailte le leabharlanna, iarsmalanna agus áiteanna cruthaíochta, d’fhonn a dtuiscint ar a gcultúr áitiúil a láidriú, a thabhairt le chéile. Trína rannpháirtíocht leis an gComharsanacht Náisiúnta, ghlac an Chartlann Náisiúnta páirt go fonnmhar i dtionscadail múrphictiúr le Grúpa Óige na Coille Móire Thiar agus Clár Pobail Cósta Chill Bharróg.

Culture Club

Turas taispeántais nó foirgnimh a bhíonn i gceist le Culture Club de ghnáth le treoraí eolach i dteannta grúpa de mhuintir na cathrach. Trínár rannpháirtíocht leis an Culture Club cuireann muid fáilte roimh ghrúpa cuairteoirí gach aon mhí, cuireann muid cainteanna ar bun ar an ábhar iontach atá againn agus cuireann muid an réimse leathan seirbhísí a chuireann muid ar fáil don phobal chun cinn. Chun tuilleadh eolais a fháil ar mar is féidir páirt a ghlacadh sna tionscnaimh seo féach ar www.dublincitycouncilculturecompany.ie.

Taifid de chuid Ard-Chláraitheoir na Loingseoireachta agus na Mairnéalach, 1863-1921

Cuimsíonn taifid Ard-Chláraitheoir na Loingseoireachta agus na Mairnéalach criú-liostaí agus comhaontuithe le mairnéalaigh maidir le rátaí pá, coinníollacha seirbhíse agus faisnéis ghaolmhar faoi longa a bhí cláraithe i bPoblacht na hÉireann, mar a thugtar uirthi anois, idir na blianta 1863 agus 1921.

Bord Trádála na Breataine a thaisc na taifid sin sa Chartlann Náisiúnta sna blianta 1971 agus 1978.

Tá cuid mhór faisnéise úsáidí ann sna taifid loingseoireachta agus, chomh maith le baint a bheith acu stair theaghlaigh agus stair áitiúil, baineann siad le stair mhuirí, shóisialta agus eacnamaíochta.

Cuimsíonn na taifid mionsonraí faoi na hábhair seo a leanas:

Criúnna: Ainm, aois nó bliain bhreithe, baile nó ceantar breithe, an long ar fónadh uirthi go deireanach, an calafort ar bhain an long sin leis, dáta agus áit urscaoilte ón long roimhe sin, dáta agus áit ar fostaíodh mar dhuine de chriú na loinge láithrí é, an cháil a bhí aige sa chriú, agus, má scoireadh de sheirbhís, cúis, dáta agus áit.
Longa: Ainm, uimhir chláraithe, calafort clárúcháin, dáta clárúcháin, ainm agus seoladh an úinéara, dátaí agus áiteanna teachta agus imeachta.
Logleabhair: Dáta an imeachta taifeadta, suíomh an teagmhais de réir domhanfhaid agus domhanleithid, méid na fíneála nó an fhorghéillte a gearradh.
Pá: Méid an phá in aghaidh na míosa féilire, na sciar nó an turais.
Soláthairtí: An scála soláthairtí a bhí le tabhairt don chriú gach lá, mar aon le meáchain in aghaidh an lae maidir le harán, plúr, caife, im, uisce, mairteoil, piseanna, siúcra, tae, pórtfhíon.
Printísigh: Ainm, aois, an dáta a bhfuarthas dintiúr, dáta sannta, calafort sannta.
Breitheanna: Dáta, ainm, gnéas, ainmneacha na dtuismitheoirí, ainm na máthar roimh phósadh, slí bheatha an athar, náisiúntacht agus áit chónaithe is déanaí a bhí ag na tuismitheoirí.
Básanna: Daoine den chriú: ainm, uimhir thagartha an chomhaontaithe, glanphá a íocadh. Paisinéirí: dáta báis, ainm, aois, gnéas, slí bheatha, ainmneacha na dtuismitheoirí, cúis an bháis.

Tá na taifid inchuardaithe ar ár láithreán gréasáin ginealais de réir ainm, ainm an tsoithigh, an chalafoirt imeachta, dáta an imeachta, aoise, baile/contae tionscnaimh, bliain bhreithe, bliain bháis agus áit bháis.

Ár láithreán gréasáin ginealais

Tá láithreán gréasáin Ginealais forbartha ag an gCartlann Náisiúnta chun rochtain ar bhailiúcháin dhigitithe atá fóinteach le haghaidh taighde ar stair theaghlaigh agus áitiúil a éascú. Tá rochtain ar na taifid lena mbaineann saor in aisce. Tá innéacsú déanta ar na bailiúcháin seo go léir agus tá siad inchuardaithe de réir ainm agus suímh. Tá tuilleadh faisnéise faoi gach bailiúchán ar leith ar fáil faoi Foinsí le haghaidh stair theaghlaigh & áitiúil.

Cuireann an tairseach seo rochtain ar fáil ar na taifid seo a leanas:

Taifid Daonáirimh, 1901 agus 1911
Ábhar marthanach ó dhaonáirimh sa tréimhse 1821-1851
Foirmeacha Cuardaigh Daonáirimh 1841-1851
Leabhair Cheaproinnt na nDeachúna 1823-1837
Uachtanna Saighdiúirí, 1914-1917
Innéacsanna na mBannaí Ceadúnais Pósta Deoise & Sainphribhléide, 1623–1866
Rollaí na gCaitliceach Cáilithe & na nIompaitheach, 1700–1845
Leabhair Thithe, Pháirceanna, Thionachta & Chuartó na hOifige Luachála, 1824–1856
Comhaontuithe Loingseoireachta & Criú-Liostaí, 1863–1921
Cláir Uachtanna, 1858–1900
Féilirí Uachtanna & Riaracháin, 1858-1922
Cóipeanna Sainphribhléide & Deoise de roinnt uachtanna & d’innéacsanna a ghabhann le cinn eile, 1596–1858

Rollaí na gcaitliceach cáilithe 1700 – 1845

Ar fud an ochtú haois déag, bhí na srianta a achtaíodh leis na Péindlíthe á maolú do na Caitlicigh sin a ghlac an Mhóid Dílseachta don Rí agus a shéan a reiligiún ar mhaithe le reiligiún Eaglais bhunaithe na hÉireann. Sa chuid is mó cásanna, ní fíor-shéanadh an reiligiúin Chaitlicigh a bhí i gceist leis sin ós rud é gurbh é an t-aon bhealach dlíthiúil amháin é ina raibh Caitlicigh in ann bunchearta sibhialta a bhaint amach.

Sa bhliain 1774, ritheadh Acht chun a cheadú do ghéillsinigh an Rí, is cuma cén reiligiún a bhí acu, móid a ghlacadh sna cúirteanna áitiúla seisiúin chun a ndílseacht don Rí a fhianú d’fhonn síocháin agus dúthracht a chur chun cinn sa ríocht.

Ina dhiaidh sin, cláraíodh ainmneacha na ndaoine a rinne amhlaidh a chlárú i Rollaí na gCaitliceach Cáilithe de réir sloinne, túsainm, seolta agus dáta cáilithe. Tugadh an tslí bheatha uaireanta freisin. Clúdaíonn na Rollaí an tréimhse ó 1700 go 1845 agus baineann an chuid is mó iontrálacha tar éis na bliana 1800 le saoránaigh eadóirsithe. Tá os cionn 50,000 duine liostaithe sna Rollaí.

Is féidir na Rollaí a chuardach ar ár láithreán gréasáin ginealais de réir ainm, dáta, contae, cónaí agus deoise. Níl na hiontrálacha a bhaineann le contae, cónaí agus deoise comhsheasmhach; bíonn na trí cinn ann uaireanta agus, uaireanta eile, ní bhíonn ach ceann amháin díobh ann.

Uachtanna saighdiúirí

Tá os cionn 9,000 uacht ag an gCartlann Náisiúnta, ar uachtanna iad a bhaineann le saighdiúirí neamhchoimisiúnaithe as an dá chontae is tríocha de chuid na hÉireann a throid in Arm na Breataine sa Chéad Chogadh Domhanda. Tá digitiú déanta ar an mbailiúchán ar fad agus tá sé ar fáil saor in aisce ar ár láithreán gréasáin ginealais.

Moladh do shaighdiúirí a bhí ag fónamh san arm uacht a dhéanamh le gurb amhlaidh, i gcás ina bhfaighidís bás, go mbeadh sé níos simplí a ngnóthaí a réiteach. I gcás nach raibh uacht déanta ag saighdiúir, nó i gcás inar cailleadh an uacht, ghlac Oifig an Chogaidh le litir uaireanta a bhí scríofa ag an saighdiúir agus inar luaigh sé na daoine ar theastaigh uaidh go bhfaighidís aon airgead nó maoin dá chuid. Ina theannta sin, bhíothas in ann litreacha a bhí scríofa tar éis bás saighdiúra ag a chomrádaithe, ag daoine dá theaghlach nó ag cairde dá chuid a thíolacadh d’Oifig an Chogaidh, ar litreacha iad inar fianaíodh gur luaigh an saighdiúir ina láthair na daoine ar theastaigh uaidh go bhfaighidís a ghiuirléidí.

Is féidir tagairt do chuid mhór díobh siúd a fuair bás a aimsiú i nDaonáirimh na mblianta 1901 agus 1911. Cuimsíonn láithreán gréasáin Choimisiún Uaigheanna Cogaidh an Chomhlathais ainmneacha gach duine de na saighdiúirí éagtha mar aon le taifid faoin áit inar adhlacadh iad nó ina ndéantar comóradh orthu ar leacht cuimhneacháin.

Ó 2022 amach: Taisce Taifead Fhíorúil na hÉireann

Is é atá i gceist le ‘Ó 2022 amach’ ná tionscadal de chuid Choláiste na Tríonóide, Baile Átha Cliath, i gcomhar leis an gCartlann Náisiúnta, le Cartlann Náisiúnta na Ríochta Aontaithe, le hOifig Taifead Poiblí Thuaisceart Éireann agus le Coimisiún Lámhscríbhinní na hÉireann, chun atógáil fhíorúil Oifig na dTaifead Poiblí in Éirinn, a díothaíodh i rith an Chogaidh Chathartha sa bhliain 1922, a chruthú.

Cruthófar an múnla 3D ar bhonn pleananna bunaidh ailtireachta agus ar bhonn fianaise fhótagrafach a bhaineann le tús an 20ú haois. Mar chuid den tionscadal freisin, tiomsófar fardal d’ábhar a scriosadh sa bhliain 1922 agus sainaithneofar ábhar atá fós ann agus cóipeanna ionadacha nó cóipeanna malartacha atá ar fáil i dtaisclanna éagsúla in Éirinn agus ar fud an domhain. Tá tuilleadh faisnéise ar fáil ar láithreán gréasáin an tionscadail ag www.beyond2022.ie.

Treoir maidir le hábhair chartlainne Oifig na nOibreacha Poiblí

Sa treoir seo a leanas baintear úsáid as ábhair chartlainne de chuid Oifig na nOibreacha Poiblí atá á gcoimeád sa Chartlann Náisiúnta.

Bunú

Rinneadh Oifig na nOibreacha Poiblí, nó Bord na nOibreacha, a bhunú mar roinn stáit le reachtaíocht a ritheadh sa bhliain 1831, is é sin, reachtaíocht dar teideal An Act for the Extension and Promotion of Public Works in Ireland (1 & 2 Will.IV, c.33). Tar éis an reachtaíocht a rith, ghlac Oifig na nOibreacha Poiblí feidhmeanna chuici féin a bhíodh á gcomhlíonadh ag Ard-Stiúrthóirí na Loingseoireachta Intíre, ag na Coimisinéirí Iascaigh, ag an Ardmháistir Poist agus ag Coimisinéirí na bhFoirgneamh Cathartha.

Chomh maith le méid mór cistí poiblí a bheith ar fáil ag Oifig na nOibreacha Poiblí chun na feidhmeanna sin a chomhlíonadh, d’oibrigh sí mar ghníomhaireacht iasachta freisin agus cumhacht aici iasachtaí a thabhairt chun oibreacha poiblí reatha nó beartaithe a bhunú, a mhéadú nó a fheabhsú, ar choinníoll gur measadh go raibh an tionscadal inchurtha i gcrích.

Freagrachtaí maidir le Forbairt

Loingseoireacht Intíre

I dtosach báire, bhí freagracht ar Oifig na nOibreacha Poiblí i ndáil le loingseoireacht intíre i limistéar na Sionainne uachtaraí, Loch Rí agus Loch Deirgeirt, chomh maith le loingseoireachtaí Thír Eoghain, na Máighe agus na Bóinne. Le himeacht aimsire, cuireadh tionscadail eile faoina cúram, de bhreis ar na hoibreacha móra ar an tSionainn i leith cúrsaí loingseoireachta agus siltin araon. Rinne Oifig na nOibreacha Poiblí scéimeanna fairsinge siltin artairigh a cheadú agus a mhaoirsiú tar éis na bliana 1842 trí iasachtaí siltin a thabhairt d’fhonn siltean talún a spreagadh.

Iascaigh

Ar dtús, bhain freagrachtaí Oifig na nOibreacha Poiblí i leith iascach le bailiú fiach ó iascairí agus le bailchríoch a chur ar chéanna neamhchríochnaithe feadh an chósta, ach, sa bhliain 1842, tugadh cumhachtaí agus freagrachtaí móra di maidir le forbairt agus eagrú na n-iascach agus, ón mbliain 1883 ar aghaidh, bhí an chumhacht aici deontais agus iasachtaí a thabhairt i leith an chostais iomláin, nó cuid den chostas, a bhain le tógáil nó feabhsú céanna agus cuanta iascaigh.

Bóithre agus cuanta

Maidir leis na feidhmeanna a glacadh de láimh ón Ardmháistir Poist agus ó Ard-Stiúrthóirí na Loingseoireachta Intíre, bhain siad le cothabháil na gcéadta míle de bhóithre poiblí. Ina theannta sin, ghlac Oifig na nOibreacha Poiblí freagracht de láimh i ndáil le críochnú Chuan Dhún Laoghaire, a raibh Kingstown mar ainm air an tráth sin, Chuan Dhún Mór agus, sa bhliain 1836, Chuan Bhinn Éadair. Ghlac an Bord cúram na gCuanta Ríoga eile, is é sin, Cuanta Dhomhnach Daoi agus Ard Ghlais, chuige féin sa bhliain 1838.

Foirgnimh chathartha

Sa bhliain 1831, ghlac an Bord freagrachtaí Choimisinéirí na bhFoirgneamh Cathartha de láimh agus, ar dtús, is é a bhí i gceist leis sin ná cothabháil na gCúirteanna Dlí, áiteanna cónaithe oifigiúla an Ard-Leifteanaint agus oifigigh an Rialtais i mBaile Átha Cliath.

I rith na mblianta dá éis sin, ghlac Oifig na nOibreacha Poiblí cúram chuici féin i leith na bhfoirgneamh seo a leanas: foirgnimh a bhí á n-áitiú ag Constáblacht na hÉireann i gCaisleán Bhaile Átha Cliath, an Chúirt Nisi Prius agus Cúirt na Rollaí agus an Leabharlann Dlí sna Ceithre Cúirteanna, an Leabharlann Dlí, Iosta Chonstáblacht na hÉireann agus Scoil Mhíleata Ibeirneach Ríoga i bPáirc an Fhionnuisce, an tOspidéal Ríoga i gCill Mhaighneann, Coláiste Phádraig, Maigh Nuad, agus Coláistí na Banríona i mBéal Feirste, i gCorcaigh agus i nGaillimh, an Ollscoil Ríoga (an Coláiste Ollscoile, Baile Átha Cliath, ina dhiaidh sin) ar Ardán Phort an Iarla, Coláiste Ríoga na hEolaíochta (Tithe an Rialtais ina dhiaidh sin) ar Shráid Mhuirfean, Ard-Oifig an Phoist i mBaile Átha Cliath, an tArd-Mhúsaem agus an Leabharlann Náisiúnta, chomh maith le gealtlanna ceantair, postoifigí, tithe custam agus foirgnimh ioncaim intíre, foirgnimh gharda an chósta, scoileanna, beairicí constáblachta, tithe gléibe, áiteanna cónaithe múinteoirí, coláistí oiliúna, íoclanna agus malartáin fostaíochta.

Eaglaisí gan úsáid

Faoin Irish Church Act 1869, cuireadh Oifig na nOibreacha Poiblí i gceannas ar chúram a thabhairt d’eaglaisí gan úsáid a measadh ina leith gur Séadchomharthaí Náisiúnta a bhí iontu agus, sa bhliain 1882, bunaíodh í mar an t-údarás i leith Séadchomharthaí Náisiúnta a chaomhnú.

Iarnróid

Ón mbliain 1851 ar aghaidh, d’oibrigh Oifig na nOibreacha Poiblí mar eadránaí idir cuideachtaí iarnróid agus úinéirí talún i dtaca le talamh a fháil faoin reachtaíocht iarnróid a ritheadh sna blianta 1851, 1860 agus 1864. Faoin reachtaíocht maidir le trambhealaí a ritheadh i dtosach bhlianta na 1860-idí, rinne Oifig na nOibreacha Poiblí maoirseacht ar na socruithe airgeadais a bhí déanta ag na tionscnóirí i gcás inar foirmíodh cuideachta iarnróid, go háirithe socruithe a bhain leis an ngnóthas a bhí i gceist.

Rinneadh foráil le reachtaíocht a ritheadh sa bhliain 1889 maidir le cúnamh stáit ar mhodh deontais nó iasachta do chuideachtaí iarnróid a raibh líne ar oscailt le haghaidh tráchta acu, rud a d’fhág go raibh ar Oifig na nOibreacha Poiblí airleacain a dhéanamh as airgead a bhí ar fáil acu le haghaidh iasachtaí áitiúla. Le reachtaíocht eile a ritheadh sa bhliain 1896, ceadaíodh d’Oifig na nOibreacha Poiblí, ach cead an Chisteáin a bheith faighte, iarnród a thógáil, nó conradh a dhéanamh chun iarnród a thógáil, i gcontaetha ceantair chúing.

Ábhair chartlainne Oifig na nOibreacha Poiblí a úsáid

Cuimsíonn ábhair chartlainne Oifig na nOibreacha Poiblí páipéir mharthanacha (comhaid, imleabhair cheangailte, léarscáileanna agus pleananna) a bhailigh Oifig na nOibreacha Poiblí le linn a gnó a chur i gcrích, mar a thuairiscítear go hachomair thuas, ón tráth ar bunaíodh í sa bhliain 1831 agus, i roinnt cásanna, tá páipéir ann a fuarthas mar oidhreacht ó na comhlachtaí ar ghlac sí a gcuid feidhmeanna chuici féin. Síneann an chuid is mó de na hábhair chartlainne atá ann i mbailiúchán Oifig na nOibreacha Poiblí ón 19ú haois go dtí tuairim is an bhliain 1935. Tá os cionn dhá mhíle imleabhar ceangailte agus roinnt mílte doiciméad ann sa bhailiúchán.

Córas eagraithe na nÁiseanna Aimsithe

Tá liostaí ábhair chartlainne Oifig na nOibreacha Poiblí curtha in eagar de réir na bhfeidhmeanna atá comhlíonta ag an gcomhlacht sin ón tráth ar bunaíodh í sa bhliain 1831, is é sin, de réir na scéime seo a leanas:

Foirgnimh
Céanna agus Cuanta
Iarnróid
Bóithre
Séadchomharthaí Náisiúnta
Loingseoireacht Intíre
Siltean

Tá an bailiúchán curtha in eagar de réir na gcód tagartha sraithe seo a leanas. Faoi láthair níl bailiúchán Oifig na nOibreacha Poiblí, diomaite de shraith OPW/5HC de líníochtaí ailtireachta, inchuardaithe sa chatalóg ar líne. Tá áiseanna aimsithe cruachóipe ar fáil sa Seomra Léitheoireachta.

OPW/1: Leabhair Mhiontuairiscí agus Leabhair Litreacha (atá á gcoimeád in áit stórála ar shiúl ón láithreán)
OPW/2: Leabhair Chuntas Airgeadais (atá á gcoimeád in áit stórála ar shiúl ón láithreán)
OPW/3: Tuarascálacha Innealtóireachta
OPW/4: Imleabhair Cheangailte a bhaineann le gach ábhar
OPW/5: Páipéir Chláraithe Réamh-1935
OPW/5/HC: Líníochtaí ailtireachta agus innealtóireachta
OPW 5HC/1: Foirgnimh phoiblí i mBaile Átha Cliath
OPW 5HC/2: Foirgnimh i bPáirc an Fhionnuisce
OPW 5HC/3: An tOspidéal Ríoga, Cill Mhaighneann
OPW 5HC/4: Foirgnimh eile faoi chúram Oifig na nOibreacha Poiblí
OPW 5HC/6: Bóithre, Droichid, Canálacha, Siltean agus Loingseoireacht
OPW/6: Éilimh maidir le cúiteamh i leith maoine
OPW/7: Páipéir neamhchláraithe a bhaineann le gach ábhar
OPW/8: Déantar ábhar a bhaineann le déanmhais mhuirí (OPW 8/KIN (foshraith OPW 8 Kingstown) a cheadú trí úsáid a bhaint as cárta-innéacs i Seomra Léitheoireachta na Cartlainne Náisiúnta)
OPW/9: Comhaid Chláraithe Iar-1935 a bhaineann le gach ábhar
OPW/10: Taifid de chuid Chuideachta Chanáil Laighean

Déantar sraitheanna OPW/1 agus OPW/2 a choimeád in áit stórála ar shiúl ón láithreán agus ní bheidh siad ar fáil go dtí an lá oibre dár gcionn má lorgaítear iad i bpearsa nó beidh siad ar fáil laistigh de thrí lá oibre má lorgaítear le ríomhphost iad. Tá tuilleadh faisnéise ar fáil in Ábhair chartlainne a ordú roimh ré.

Acmhainní Breise Ar Líne

‘The archives of the Office of Public Works and their value as a source for local history’, le Rena Lohan.

‘Sources in the National Archives for researching the Great Famine’, le Marianne Cosgrave, Rena Lohan agus Tom Quinlan (codanna 1 agus 2).

Treoir maidir le hábhair chartlainne a bhaineann le Dlí na mBocht

Ba é a bhí i nDlí na mBocht ná iarracht chun déileáil le cuid de na fadhbanna a bhí ann mar thoradh ar bhochtaineacht fhorleathan in Éirinn ag tús an 19ú haois, agus sin a dhéanamh trí fhaoiseamh institiúideach a chur ar fáil do dhaoine bochta. Leis an Irish Poor Law Act 1838, ar imir Acht Shasana na bliana 1834 tionchar mór air, roinneadh an tír ina céad is tríocha aontas dhlí na mbocht agus bhí teach na mbocht ann mar chuid lárnach de gach ceantar díobh sin.

Bhí riaradh á dhéanamh ar gach aontas ag bord chaomhnóirí dhlí na mbocht ar toghadh cuid acu agus ar ceapadh cuid acu as measc na ngiúistísí áitiúla. I dtosach báire, bhí an córas ceaptha chun déileáil le 1% den daonra nó le 80,000 duine ach, faoi mhí an Mhárta 1851, bhí an gorta tar éis beagnach 4% den daonra a chur i dtreo thithe na mbocht. Le himeacht aimsire sa 19ú haois, tugadh cuid mhór feidhmeanna breise d’aontais dhlí na mbocht, go háirithe i ndáil le cúrsaí sláinte, tithíochta agus sláintíochta.

Faoin Local Government Act 1898, chaill aontais dhlí na mbocht cuid dá bhfeidhmeanna tithíochta agus sláintíochta agus tugadh do na comhairlí ceantair tuaithe nua-bhunaithe iad, ach choinnigh siad freagracht i ndáil le faoiseamh do dhaoine bochta. I rith bhlianta tosaigh na 1920-idí cuireadh deireadh le haontais dhlí na mbocht i ndeisceart na hÉireann (diomaite de Bhaile Átha Cliath) agus dúnadh tithe na mbocht d’fhonn laghdú a dhéanamh ar chostais. Dódh roinnt tithe na mbocht i rith Chogadh na Saoirse agus i rithe an Chogaidh Chathartha agus tiontaíodh roinnt eile ina dteaghaisí tuaithe nó ina n-ospidéil cheantair. Is ar éigean a bhí aon chuid de shaol na hÉireann ann nach raibh baint ag dlí na mbocht leis agus tá na taifid i measc na bhfoinsí príomha is tábhachtaí dá bhfuil ann faoin saol in Éirinn ó thús an 19ú haois go dtí tús an 20ú haois.

I gcoitinne, tá ráta marthanais réasúnta maith ann i gcás leabhair mhiontuairiscí aontais dhlí na mbocht ach ní gnách a bhíonn cainníochtaí chomh mór sin ar marthain fós i gcás taifead de chineálacha eile. Ach tá gné iontach ag baint le cuid de bhailiúcháin dhlí na mbocht a choimeádann an Chartlann Náisiúnta mar gheall ar an raon taifead atá iontu. Coimeádann an Chartlann Náisiúnta roinnt bailiúchán an-iomlán de thaifid thithe na mbocht a bhaineann le hAontas Dhlí na mBocht Thuaisceart Bhaile Átha Cliath, le hAontas Dhlí na mBocht Dheisceart Bhaile Átha Cliath agus le hAontas Dhlí na mBocht Ráth an Dúin (cuid de chontaetha Bhaile Átha Cliath agus Chill Mhantáin). Chomh maith le leabhair mhiontuairiscí, áiríonn na bailiúcháin seo cláir laistigh ina dtugtar ainmneacha agus mionsonraí pearsanta na ndaoine a tháinig go dtí teach na mbocht, mar aon le raon leathan taifead éagsúil eile.

Ina theannta sin, coimeádann an Chartlann Náisiúnta bailiúcháin bheaga a bhaineann le hAontas Dhlí na mBocht Bhaile an Ridire (cuid de chontae Bhaile Átha Cliath), le hAontas Dhlí na mBocht an Bhábhúin Bhuí (cuid de chontae an Chabháin), le hAontas Dhlí na mBocht an Droma Mhóir Thiar (cuid de chontae Shligigh; ar mhicreascannán amháin). Ina theannta sin, coimeádann an Chartlann Náisiúnta orduithe a rinne Coimisinéirí Dhlí na mBocht agus an Bord Rialtais Áitiúil (1839-1921) agus comhaid de Roinn Rialtais Áitiúil Dháil Éireann (1919-1923).

Treoir maidir le taifid a bhí taiscthe in Oifig na dTaifead Poiblí in Éirinn

Sa bhliain 1919, d’fhoilsigh Herbert Wood, Leas-Choimeádaí Cúnta na dTaifead Poiblí, treoir chuimsitheach maidir le taifid a bhí taiscthe in Oifig na dTaifead Poiblí in Éirinn (PROI). Tá ról lárnach ag an Treoir sin do thaighdeoirí acadúla ní hamháin a mhéid a bhaineann lena fháil amach cad iad na taifid a bhí ann roimh dhíothú PROI i rith an Chogaidh Chathartha sa bhliain 1922 ach, freisin, cad iad na taifid a tháinig slán ón díothú sin.

Tá digitiú déanta ar an Treoir sin agus is féidir í a uaslódáil anseo:

Wood’s Guide, part I

Wood’s Guide, part II