Archives: Articles

Article Description

Treoir maidir le bailiúcháin eastát talún

Tá taifid eastát talún i measc na bhfoinsí ábhar cartlainne is saibhre dá bhfuil ar fáil do staraithe a bhfuil spéis acu i staidéar ar stair áitiúil nó ar stair shóisialta. Cé nach bhfuil gach uile thaifead eastáit ar marthain, nó ar fáil don phobal, is minic a sholáthraíonn na bailiúcháin sin mionsonraí faoi dhaoine aonair nach bhfuil ar fáil in aon taifead eile de chineál oifigiúil. Is ábhair chartlainne phríobháideacha iad bailiúcháin eastát talún agus is de rogha an úinéara atá sé rochtain orthu a thabhairt mura rud é go bhfuil an bailiúchán lena mbaineann taiscthe i dtaisclann ábhar cartlainne nó ceannaithe ag taisclann den sórt sin.

Bíonn cineálacha éagsúla ábhar cartlainne ann i mbailiúcháin eastát talún:

Léasanna

Is é atá i léasanna ná na doiciméid dhlíthiúla lena rialáiltear an ré ar lena linn a shealbhaíonn tionónta tailte; de ghnáth is tréimhse blianta nó líon áirithe saol a bhíonn i gceist. Ina theannta sin, áiríonn siad mionsonraí faoin méid talún a shealbhaítear, an cíos atá le híoc gach bliain agus aon choinníollacha eile a bhaineann le léasú na maoine. Bíonn léarscáileanna nó sracphleananna den mhaoin atá le ligean ar cíos i gceangal leis an léas uaireanta agus, le go mbeidh an léas bailí, ní mór sínithe nó marcanna fianaithe na rannpháirtithe go léir a bheith ar na doiciméid agus séalaí greamaithe díobh.

Cíosanna nó Cíosrollaí

Soláthraíonn cíosanna nó cíosrollaí mionsonraí faoi chuntais rialta an chíosa atá le

híoc nó atá íoctha ag na tionóntaí ar eastát. Ina theannta sin, áiríonn siad na coinníollacha a ghabhann le haon chíos atá le híoc.

Léasleabhair

I gcás nach bhfuil mionsonraí faoi na téarmaí ar dá réir a shealbhaigh tionóntaí a dtalamh ar fáil i gcíosrollaí, d’fhéadfadh an fhaisnéis sin a bheith ar fáil i léasleabhair nó i mbailiúcháin ina gcuimsítear léasanna bunaidh.

Comhfhreagras

Is féidir le comhfhreagras, go háirithe comhfhreagras idir tiarna talún agus a ghníomhaire, léargais a thabhairt ar na fadhbanna a bhaineann le bainistiú eastáit, ar chaidreamh idir an tiarna talún agus na tionóntaí, agus ar dhálaí eacnamaíochta agus sóisialta i gcoitinne. Ó am go ham, dhréachtaigh gníomhaire, nó saineolaí a sainchoimisiúnaíodh, tuarascáil faoin riocht ina raibh eastát ar leith, agus moltaí inti maidir le feabhsúcháin a dhéanamh.

Léarscáileanna d’eastáit

Is minic a bhíonn léarscáileanna lámhscríbhinne d’eastáit ann i mbailiúcháin eastáit talún, ar lámhscríbhinní iad a bhaineann leis an tréimhse sula ndearna an tSuirbhéireacht Ordanáis léarscáiliú sibhialta ar an tír ag tús an 19ú haois. I roinnt cásanna, tá faisnéis an-mhionsonraithe ann sna léarscáileanna eastáit sin, is é sin, faisnéis faoi shealbhú talún agus úsáid talún, agus d’fhéadfadh sé, i gcás cuid mhór de na léarscáileanna sin, go mbeadh ainmneacha páirceanna agus ainm na dtionóntaí a raibh na páirceanna ligthe ar cíos dóibh iontu, mar aon le hainmneacha na dtionóntaí i míreanna tadhlacha talún. Chomh maith leis sin, d’fhéadfadh mionsonraí sonracha a bheith ann sna léarscáileanna faoin diméin agus faoi theach na diméine, mar aon le léiriú ar phlandáil crann agus bláthanna/tor.

Tá roinnt bailiúchán suntasach eastát talún ag an gCartlann Náisiúnta. Tá cuid mhór eile ag Leabharlann Náisiúnta na hÉireann agus ag Oifig Thaifead Poiblí Thuaisceart Éireann i mBéal Feirste.

I measc na mbailiúchán eastát talún is suntasaí dá bhfuil ag an gCartlann Náisiúnta áirítear an méid seo a leanas:

Conas tús a chur le taighde agus bailiúcháin eastáit á n-úsáid

Chun tús a chur le húsáid na mbailiúchán eastáit, is gá a bheith ar an eolas faoin limistéar inar shealbhaigh duine aonair nó teaghlach tionacht. Níl na bailiúcháin eastáit go léir ar marthain anois nó d’fhéadfadh cuid díobh a bheith i seilbh daoine de chuid teaghlach talún nó i seilbh ionadaí dlíthiúil dá gcuid, amhail aturnae nó gníomhaire talún. Is bailiúcháin phríobháideacha na hábhair chartlainne seo agus d’fhéadfadh sé tarlú nach dtabharfar rochtain orthu do thaighdeoirí.

Tá bailiúcháin eastáit a choimeádann an Chartlann Náisiúnta agus atá catalógaithe ar fáil do thaighdeoirí sa Seomra Léitheoireachta. Ó am go chéile, d’fhéadfadh sé go sonróidh taisceoir, mar chuid den chomhaontú maidir le taisceadh, go bhfuil cuid den bhailiúchán, an comhfhreagras is déanaí b’fhéidir, le coimeád dúnta go ceann tréimhse shonraithe. Beidh aon srianta ar rochtain le feiceáil ar an leathanach tosaigh den áis aimsithe.

Conas a fhaighim amach cén t-eastát a raibh cónaí ar mo shinsir air?

Bhí líon iolrach eastát talún ann i roinnt limistéar de chuid na tíre. D’fhéadfadh sé go ndearnadh na heastáit is mó a fhoroinnt thar am mar chuid de shocraíochtaí pósta agus díoladh roinnt eastát go háirithe sa tréimhse idir lár agus deireadh an 19ú haois. Chun aon pháipéir mharthanacha eastáit a aimsiú, is gá ainmneacha an oiread úinéirí áitiúla talún agus is féidir a bheith ar eolas agat. Is féidir an t-eolas sin a fháil ó eolairí tráchtála agus ó fhoinsí priontáilte eile agus ón Luacháil Phríomha. Tá innéacsú déanta in Hayes’s Manuscript Sources for the History of Irish Civilisation ar thaifid a choimeádtar i dtaisclanna de chuid na hÉireann agus i dtaisclanna in áiteanna eile. Beidh gá le seiceáil a dhéanamh freisin sna haiseanna aimsigh dar teideal ‘Ilghnéitheach’, ‘Gníomhais Réamh-1708’ agus ‘Léarscáileanna agus Cíosrollaí Eastáit’ (‘Miscellaneous’, ‘Pre-1708 Deeds’, agus ‘Estate Maps and Rentals’) chun na sealbhúcháin is nua-aimseartha a aimsiú. Maidir le hábhar atá á choimeád go príobháideach fós, is é atá sa treoir is fearr ná na tuarascálacha ar an suirbhé ar dhoiciméid atá á gcoimeád go príobháideach agus tá an treoir sin ar fáil i Leabharlann Náisiúnta na hÉireann , ar doiciméid iad atá liostaithe in Hayes’s Manuscript Sources for the History of Irish Civilisation, atá ar fáil ar líne ag sources.nli.ie.

Conas a dhéanaim cuardach sna bailiúcháin eastáit atá á gcoinneáil sa Chartlann Náisiúnta?

Tá roinnt liostaí pdf ann a bhaineann leis na bailiúcháin eastáit is mó agus tá siad sin ar fáil ar láithreán gréasáin na Cartlainne Náisiúnta. Maidir leis na háiseanna aimsithe a bhaineann leis na bailiúcháin eile a choimeádann an Chartlann Náisiúnta, níl siad ar fáil do thaighdeoirí ach amháin sa Seomra Léitheoireachta agus níl teacht orthu ar líne faoi láthair. San am atá caite, bhíodh an réimír D ag gabháil le Gníomhais agus bhíodh an réimír M ag gabháil le hábhar Ilghnéitheach sna bailiúcháin eastáit ach ina dhiaidh sin cuireadh an réimír 999 ag gabháil le bailiúcháin bheaga agus cuireadh an réimír 1000+ ag gabháil le bailiúcháin mhóra. Ó bhí an bhliain 1996 ann, tá uimhir na bliana ina bhfuarthas an sealbhúchán á húsáid mar réimír a ghabhann le bailiúcháin eastáit. D’fhéadfadh sé nach bhfuil ach ítim nó dhó ann i gcuid de na bailiúcháin is lú.

Foinsí eile le haghaidh bailiúcháin eastáit

Cé go bhfuil roinnt bailiúchán eastáit suntasach ag an gCartlann Náisiúnta, tá tromlach na mbailiúchán marthanach á gcoimeád i dtaisclanna eile, lena n-áirítear Leabharlann Náisiúnta na hÉireann (www.nli.ie) agus in Oifig Thaifead Poiblí Thuaisceart Éireann (www.nidirect.gov.uk/proni). D’fhéadfadh Bunachar Sonraí na nEastát Talún, atá á óstáil ag Ollscoil na hÉireann, Gaillimh, a bheith úsáideach i dtaca le bailiúcháin mharthanacha chartlainne a aimsiú nó i dtaca le hainm teaghlaigh a chinneadh (www.landedestates.ie).

Ní mór a chuimhneamh freisin go raibh cuid mhór de na heastáit talún a bhí ann in Éirinn ina gcodanna d’eastáit níos mó de chuid tiarnaí talún neamhchónaitheacha. Tá cuid mhór bailiúchán eastáit a bhaineann le hÉireann le fáil i bhfoirm páipéir i gcartlanna príobháideacha de chuid teaghlaigh uasaicmeacha sa Ríocht Aontaithe. Chun tuilleadh faisnéise faoi fhoinsí a bhaineann le hÉirinn agus atá ar fáil i dtaisclanna cartlainne sa Bhreatain, féach www.irishhistoryonline.ie agus www.nationalarchives.gov.uk.

Treoir maidir leis na bailiúcháin ospidéil

An bhfuil bailiúcháin ospidéil ag an gCartlann Náisiúnta?

Tá roinnt taifead de chuid ospidéal ag an gCartlann Náisiúnta a bhfuil cuid de na hospidéil ar marthain fós agus a bhfuil cuid eile díobh imithe in éag anois.

An bhfuil oibleagáid dhlíthiúil ar an gCartlann Náisiúnta ábhair chartlainne de chuid ospidéal a bhailiú?

Níl. Ní dhéantar aon tagairt shonrach san Acht um Chartlann Náisiúnta 1986 do thaifid liachta agus, dá bhrí sin, níl aon oibleagáid dhlíthiúil ar an gCartlann Náisiúnta na bailiúcháin sin a choimeád.

Cén fáth go gcoimeádann an Chartlann Náisiúnta roinnt bailiúchán ospidéil?

Aithníonn an Chartlann Náisiúnta an tábhacht staire a ghabhann le taifid liachta a mhéid a bhaineann le stair shóisialta agus liachta na hÉireann. Cé nach ndéantar tagairt shonrach do thaifid liachta san Acht um Chartlann Náisiúnta 1986 ceadaíonn an tAcht bailiúcháin phríobháideacha ar fiú iad a chaomhnú ar bhonn fadtéarma a fháil.

An féidir liom cuairt a thabhairt ar an gCartlann Náisiúnta chun breathnú ar bhailiúcháin ospidéil?

Ní féidir. Is bailiúcháin phríobháideacha iad bailiúcháin ospidéil agus, dá bhrí sin, ní féidir rochtain a fháil orthu ach amháin le cead ón deontóir. Ní mór do thaighdeoirí teagmháil dhíreach a dhéanamh leis an institiúid lena mbaineann chun cead a lorg i leith rochtain a fháil ar thaifid a choimeádtar sa Chartlann Náisiúnta. Más rud é nach bhfaigheann an Chartlann cead i scríbhinn go díreach ón aonad ar a bhfuil freagracht i ndáil le hiarrataí den sórt sin san institiúid lena mbaineann, ní thabharfar rochtain ar na taifid. Ní thabharfar rochtain ar na taifid mura bhfaightear an cead trí na bealaí cearta.

Cén fáth go bhfuil rochtain chomh srianta sin?

Is bailiúcháin phríobháideacha iad bailiúcháin ospidéil agus ní thagann siad faoi réir na n-oibleagáidí dlíthiúla céanna atá ann maidir le páipéir eile Stáit a choimeádtar sa Chartlann Náisiúnta. Is minic a bhíonn faisnéis an-phríobháideach agus an-phearsanta ann sna bailiúcháin seo agus d’fhéadfadh sé gurbh ionann scaoileadh na faisnéise sin agus sárú ar cheart an othair i leith príobháideachais.

Cad iad na bailiúcháin a choimeádtar sa Chartlann Náisiúnta?

Coimeádann an Chartlann Náisiúnta dhá chineál bailiúchán ospidéil, is é sin, bailiúcháin de chuid institiúidí nach bhfuil ar marthain fós agus bailiúcháin a ndéanann an institiúid nó tríú páirtí bainistíocht ar rochtain orthu.

Is é an Chartlann Náisiúnta an rialaitheoir sonraí i leith na mbailiúchán ospidéil seo a leanas:

  • Ospidéal Tí Tionscail (PRIV/1267)
  • Ospidéal Shráid Jervis (PRIV/1268)
  • Ospidéal Mercer (PRIV/1269)
  • Ospidéal Shráid Bhagóid (Ospidéal Ríoga Chathair Bhaile Átha Cliath) (PRIV/1272)
  • Institiúid Altranais Áitiúil na Banríona in Éirinn (PRIV/1274)
  • Ospidéal agus Íoclann Ráth an Dúin/Ospidéal Bhaile na Manach (PRIV/1273)
  • Scéim Eitinne Bhardas Bhaile Átha Cliath (PRIV/1275)
  • Teach Altranais Stella Maris, Sráid Pheambróg, Baile Átha Cliath 2 (DUB/105)

Tugtar rochtain ar na bailiúcháin sin ar bhonn gach cáis ar leith. Is ceart gach fiosrú faoi na bailiúcháin ospidéil sin a dhíriú go díreach chuig an gCoimeádaí, Cúram don Bhailiúchán agus Seirbhísí Custaiméara nó, le ríomhphost, chuig [email protected].

Cad iad na bailiúcháin eile a choimeádtar sa Chartlann Náisiúnta?

Ina theannta sin, coimeádann an Chartlann Náisiúnta ábhair chartlainne na n-institiúidí seo a leanas:

  • Peamount Sanatorium, Baile Átha Cliath (PRIV/997/PS)
  • Women’s National Health Association of Ireland (PRIV/1212)
  • Ospidéal na Mí (PRIV/1271)
  • Ospidéal N Breandán, Gráinseach Ghormáin, Baile Átha Cliath (ar a dtugtar Gealtlann Richmond freisin) (PRIV/1223)
  • Ospidéal an Rotunda (PRIV/1263)
  • Ospidéal Luí Seoil an Chúim (PRIV/1270)
  • Ospidéal Meabhair-Shláinte N Bríd, Béal Átha na Sluaighe, Contae na Gaillimhe
  • Ospidéal Meabhair-Shláinte N Colm, Sligeach (97/40)
  • Ospidéal N Eoin, Sligeach (Teaghais Chontae Shligigh) (PRIV/1184)
  • Ospidéal N Breandán, Baile Locha Riach, Contae na Gaillimhe (Teaghais Chontae na Gaillimhe)

Tá an rochtain ar na bailiúcháin sin srianta agus ní thabharfar rochtain ach amháin i gcás cead a bheith faighte ag an gCartlann Náisiúnta go díreach ón duine ainmnithe oifigiúil san institiúid lena mbaineann. Chun mionsonraí a fháil faoin duine ar ceart iarrataí a dhíriú chuige/chuici, cuir teachtaireacht ríomhphoist chuig [email protected].

Maidir le haon ospidéal eile, agus maidir le hachoimre stairiúil agus reatha faoi oispidéil agus faoi thaifid oispidéal in Éirinn, féach an Survey of Hospital Archives in Ireland (2015). Tá an t-eolas eagraithe de réir contaetha, agus ag deireadh gach caibidil tá eolas ar fáil faoi Institiúidí ar a Tugadh Cuairt (a bhfuil a dtaifid féin acu), agus Taifid i Láithreacha Eile, sinne ina measc.

Treoir maidir le cláir pharóiste Eaglais na hÉireann (na hEaglaise Anglacánaí)

Cad iad na cláir pharóiste de chuid Eaglais na hÉireann a choimeádtar sa Chartlann Náisiúnta?

Is taifid phoiblí iad taifid pharóiste réamh-1870 (baistí, póstaí agus adhlacthaí) Eaglais na hÉireann (na hEaglaise Anglacánaí) agus d’fhéadfadh cuid acu a bheith á gcoimeád sa Chartlann Náisiúnta. Maidir le taifid iar-1870, is gá teagmháil a dhéanamh leis an Representative Church Body Library (Leabharlann RCB), ina gcoimeádtar ábhair chartlainne Eaglais na hÉireann.

Tá cóipeanna micreascannáin agus cóipeanna eile ar fáil sa Chartlann Náisiúnta, ar cóipeanna iad de chláir mharthanacha Eaglais na hÉireann do dheoisí Fhearna, Ghleann Dá Loch, Chill Dara agus na Mí, chomh maith le hábhar a bhaineann le cuid mhór áiteanna eile in Éirinn, agus is féidir cuardach a dhéanamh ar líne i liosta na gclár paróiste ar mhicreascannán atá á gcoimeád sa Chartlann Náisiúnta, ar liosta é ina dtugtar a n-uimhreacha micreascannáin faoi seach.

 

Cén fáth nach gcoimeádtar taifid iar-1880?

De ghnáth, ní bhaineann na cláir pharóiste atá ann sa Chartlann Náisiúnta (leaganacha bunaidh, cóipeanna nó micreascannáin) leis an tréimhse tar éis na bliana 1880 ach síneann ré cuid acu isteach sa 20ú haois. Is amhlaidh an scéal mar nár measadh a thuilleadh gur taifid phoiblí iad na taifid sin agus nach raibh aon oibleagáid ann a thuilleadh iad a aistriú chuig Oifig na dTaifead Poiblí in Éirinn arb é an Chartlann Náisiúnta é anois.

 

Cad iad na taifid a choimeádtar in Oifig Thaifead Poiblí Thuaisceart Éireann (PRONI) i mBéal Feirste?

Tá cóipeanna ag Oifig Thaifead Poiblí Thuaisceart Éireann (PRONI) i mBéal Feirste de na cláir mharthanacha go léir de chuid Eaglais na hÉireann le haghaidh Dheoisí Ard Mhacha, an Chlochair, Choinnire, Dhoire, Dhroim Mór, na Cille Móire agus Ráth Bhoth. Cuimsíonn deoisí an tuaiscirt na sé chontae de chuid Thuaisceart Éireann chomh maith le contaetha an Chabháin, Dhún na nGall agus Mhuineacháin mar aon le cuid de chontae Liatroma. Tá cóipeanna de na cláir sin a bhaineann le Poblacht na hÉireann agus a ndearna Oifig Thaifead Poiblí Thuaisceart Éireann leagan micreascannáin díobh, á gcoimeád ag Leabharlann RCB.

 

Conas a fhaighim amach cad iad na cláir atá ar marthain?

Sa bhliain 2017, sheol agus d’uasdátaigh Leabharlann RCB liosta de chláir pharóiste uile Eaglais na hÉireann inar taispeánadh an raibh siad ar marthain agus cén áit ina gcoimeádtar iad. Tugtar ainmneacha agus seoltaí daoine den chléir in Eolaire bliantúil Eaglais na hÉireann. Is féidir liosta agus cárta-innéacs de na cláir a choimeádtar sa Chartlann Náisiúnta, chomh maith le liostaí trascríbhinní agus achomaireachtaí, a cheadú sa Seomra Léitheoireachta freisin.

 

Cad atá i gceist le ceadúnais phósta?

Tugann taifid ar cheadúnais phósta faisnéis maidir le roinnt póstaí de chuid Eaglais na hÉireann a bhí ann roimh an mbliain 1845. B’éigean do dhaoine ar theastaigh uathu ceadúnas pósta a fháil gan bannaí a fhógairt banna a dhéanamh le heaspag na deoise. Níl na ceadúnais ná na bannaí ar marthain sa chuid is mó cásanna, ach tá na hinnéacsanna a ghabhann leis na bannaí a taisceadh i ngach Cúirt Deoise agus sa Chúirt Sainphribhléide ar fáil sa Seomra Léitheoireachta. Tá tuilleadh mionsonraí le fáil in achomaireachtaí Betham maidir le ceadúnais phósta Sainphribhléide agus ceadúnais phósta Dheoise Bhaile Átha Cliath agus tá taifid eile ar cheadúnais phósta innéacsaithe sa chárta-innéacs Tiomnach atá ar fáil lena cheadú sa Seomra Léitheoireachta.

Maidir leis an tréimhse roimh 1864, is iad na taifid eaglaise an t-aon taifead amháin atá ann faoin gcuid is mó baistí, póstaí agus adhlacthaí. Tá an buneolas is fearr faoi thaifid eaglaise le fáil in Irish Church Records (Dublin, 1992), le James G. Ryan (eagarthóir), (Baile Átha Cliath, 1992), agus i saothar le Steven C. ffeary-Smyrl dar teideal Dictionary of Dublin Dissent:Dublin’s Protestant dissenting meeting houses, 1660–1920 (Dublin, 2009).

Tá an chuid is mó de na cláir pharóiste (beag beann ar aicme chreidimh) do chontaetha tuaisceartacha na hÉireann ar fáil ar mhicreascannán in PRONI agus is é atá sa treoir is fearr ná An Irish Genealogical Source:Guide to Church Records (PRONI, 1994).

Foinsí eile taighde

Cad atá i gceist le cuardaigh i dtuairisceáin pharóiste Eaglais na hÉireann?

Mar fhorlíonadh ar na cláir, cuimsíonn foinsí eile cuardaigh trí imleabhar déag ina bhfuil cuardaigh a rinneadh i dtuairisceáin pharóiste Eaglais na hÉireann (baistí de ghnáth, ach tá roinnt póstaí i gceist freisin).

 

Cén fáth go ndearnadh iad?

Iarradh na cuardaigh chun a fháil amach an raibh an t-iarratasóir, sa tréimhse c. 1908-1922, ach c. 1915-1922 go háirithe, i dteideal Pinsean Seanaoise a fháil ar bhonn fianaise a fuarthas ó na tuairisceáin pharóiste a bhí ar marthain an tráth sin in Oifig na dTaifead Poiblí in Éirinn. Is sa bhliain 1908 a tugadh isteach an pinsean seanaoise in Éirinn do dhaoine a bhí 70 bliain d’aois nó os a chionn. Rugadh na daoine sin sular tugadh isteach an clárú sibhialta sa bhliain 1864 agus b’éigean dóibh foinsí eile a úsáid chun cruthúnas ar a n-aois a thabhairt.

Soláthraíonn cuardaigh dhearfacha sonraí luachmhara ginealais ach ní cóipeanna de thaifid eaglaise iad agus ní féidir iad a úsáid chun cláir atá caillte a athchruthú. Tá áis chuimsitheach aimsithe le fáil sa Chartlann Náisiúnta, ar ais í a bhaineann leis na paróistí go léir lena mbaineann na cuardaigh sin agus tá sí ar fáil ar líne chun cuardach a dhéanamh inti. Uaireanta, níl ach cuardach amháin, maidir le duine sonrach, taifeadta i leith paróistí áirithe. In imleabhar a trí déag, tá cuardaigh iolracha taifeadta maidir le daoine éagsúla i bparóistí cathrach agus iad liostaithe in ‘Parish Registers and related Material’, atá ar fáil sa Seomra Léitheoireachta.

 

Céard é Daonáireamh Reiligiúin 1766?

Foinse eile taighde is ea daonáireamh reiligiúin 1766 a d’údaraigh Teach na dTiarnaí in Éirinn i Márta na bliana sin d’fhonn liosta de na teaghlaigh leithleacha sna paróistí éagsúla a thabhairt do Theach na dTiarnaí ar an gcéad Luan tar éis an tSosa, á léiriú cé acu a bhí ina bProtastúnaigh agus cé acu a bhí ina bPápairí, mar aon le liosta de na sagairt phápánta ainme agus de na bráithreacha pápánta ainme a raibh cónaí orthu sna paróistí sin. Chun tuilleadh mionsonraí a fháil, féach Treoir maidir leis an Daonáireamh Reiligiúin, 1766.

 

Achomaireachtaí Ginealais ó chláir pharóiste Eaglais na hÉireann

Foinse bhreise taighde is ea trascríbhinní clár paróiste a rinneadh ar mhaithe le cúrsaí ginealais. Cé nach mbaineann cuid mhór de na sonraí sna hachomaireachtaí ach amháin le sloinnte, fágann fairsinge an ábhair thrascríofa gur féidir cláir a athchruthú go páirteach. As measc na dtrascríbhinní ginealais is fearr dá bhfuil ann, is fiú tagairt a dhéanamh do na cuardaigh pharóiste a rinne Gertrude Thrift (go háirithe maidir le Baile Átha Cliath), James Grove White (go háirithe maidir le Corcaigh), Tenison Groves agus TU Sadlier. Tá innéacsú de réir sloinnte déanta ar roinnt bailiúchán, arb iad Achomaireachtaí Thrift an sampla is fearr díobh, agus, seachas sin, déantar an liostú de réir paróistí. Is féidir cláir pharóiste a cuardaíodh ar mhaithe le cúrsaí ginealais a aimsiú sa liosta d’áiseanna aimsithe M (miscellaneous/ilghnéitheach) sa Chartlann Náisiúnta nó tá siad liostaithe de réir shloinne an taighdeora, mar shampla i gcárta-innéacs Thrift.

 

An bhfuil liosta ar fáil de chláir pharóiste mharthanacha Eaglais na hÉireann?

Tá cóipeanna de chláir pharóiste atá ar marthain fós agus a bhfuil micreascannánú nó cóipeáil déanta orthu ar fáil i gcárta-innéacs Eaglais na hÉireann sa Chartlann Náisiúnta. Ina theannta sin, is féidir cóipeanna de mhiontuairiscí beistrí agus de leabhair sheanmóirithe etc. a aimsiú agus iad uimhrithe agus innéacsaithe de réir ainm an pharóiste.

I rith bhlianta na 1950-idí, agus arís i rith bhlianta na 1980-idí, seoladh clár córasach micreascannánaithe chláir pharóiste Eaglais na hÉireann agus rinneadh an scannánú is cuimsithí in oirthear na tíre. Tá cárta-innéacs ann i leith na gclár paróiste a scannánaíodh i rith bhlianta na 1950-idí, agus iad curtha in eagar de réir ainm an pharóiste. Tá áiseanna aimsithe ceangailte ann i leith an ábhair scannánaithe is déanaí agus tá eagar curtha ar an ábhar sin de réir aontais agus, ina dhiaidh sin, de réir paróiste. Tá na micreascannáin a bhaineann le cláir pharóiste Eaglais na hÉireann ar fáil don phobal.

 

Conas a fhaighim faisnéis faoi chláir pharóiste Eaglais na hÉireann nach bhfuil ar marthain?

Tá tuilleadh faisnéise faoi thaifid Eaglais na hÉireann, agus i dtaobh an bhfuil siad ar marthain nó a mhalairt, ar fáil ar láithreán gréasáin Leabharlann RCB.

Tá trascríbhinní (agus roinnt íomhánna digitithe) de chláir pharóiste baistí, póstaí agus adhlactha de chuid na hEaglaise Caitlicí Rómhánaí agus Eaglais na hÉireann don tréimhse roimh an mbliain 1900 ar fáil saor in aisce ar www.irishgenealogy.ie atá á óstáil ag an Roinn Cultúir, Oidhreachta agus Gaeltachta.

 

Cén áit a n-aimsím Taifid Eaglaise nach bhfuil á gcoimeád sa Chartlann Náisiúnta?

Cláir pharóiste de chuid na hEaglaise Caitlicí Rómhánaí

Níl aon chláir de chuid pharóistí na hEaglaise Caitlicí Rómhánaí á gcoimeád ag an gCartlann Náisiúnta. Tá digitiú déanta anois ar roinnt clár a bhí á gcoimeád ar mhicreascannán ag Leabharlann Náisiúnta na hÉireann agus tá siad ar fáil saor in aisce ar líne ag www.registers.nli.ie. Ina measc siúd, áirítear cláir a bhaineann leis an gcuid is mó paróistí de chuid na hEaglaise Caitlicí Rómhánaí suas go dtí an bhliain 1880 agus, i dtaca le líon beag cásanna, suas go dtí an bhliain 1900. Tá taifid bhunaidh pharóiste na hEaglaise Caitlicí Rómhánaí (baistí, póstaí agus adhlacthaí) á gcoimeád fós sna paróistí lena mbaineann. Chun tuilleadh faisnéise a fháil féach láithreán gréasáin Leabharlann Náisiúnta na hÉireann, le do thoil.

 

Taifid nach bhfuil eagar curtha orthu ar bhonn paróiste

An Pobal Giúdach

D’fhéadfadh sé go mbeadh taifid de chuid an phobail Ghiúdaigh in Éirinn, lena n-áirítear taifid bhreithe, á gcoimeád san Irish Jewish Museum ag 3 Bóthar Walworth, Baile Átha Cliath 8.

 

An Eaglais Mheitidisteach

Áiríonn taifid na hEaglaise Meitidistí in Éirinn cláir baistí agus póstaí chuarda Meitidisteacha agus shéipéil Mheitidisteacha na hÉireann. Tá cuid mhór acu á gcoimeád ag Wesley Historical Society in Ireland i mBéal Feirste (agus tá bailiúchán beag cartlainne acu i mBaile Átha Cliath freisin). Tá micreascannánú déanta ag PRONI ar chuid mhór taifead Meitidisteach agus is ceart do thaighdeoirí Irish Methodists – where do I start?, le Steven C ffeary-Smyrl, a cheadú. (Council of Irish Genealogical Organisations, Dublin, 2000) chun treoir a fháil maidir le taifid a bhaineann leis an Eaglais Mheitidisteach in Éirinn.

 

An Eaglais Phreispitéireach in Éirinn

Cuimsíonn taifid na hEaglaise Preispitéirí in Éirinn cláir baistí agus póstaí. Tá cuid mhór acu á gcoimeád ag an Presbyterian Historical Society i mBéal Feirste. Tá leagan micreascannáin den chuid is mó de taifid na hEaglaise Meitidistí i gCúige Uladh déanta ag Oifig Thaifead Poiblí Thuaisceart Éireann.

 

Creideamh-Chumann na gCarad (na Caecair)

Tá cláir breitheanna, póstaí agus básanna a bhaineann leis an tréimhse ón seachtú haois déag ar aghaidh le fáil i dtaifid Chumann na gCarad (na Caecair) in Éirinn. Tá na taifid sin á gcoimeád ag Leabharlann Staire Chumann na gCarad i mBaile Átha Cliath nó ag Tionól Ráithiúil Uladh Chumann na gCarad i Lios na gCearrbhach.

Sufraigéidí agus Dálaí Príosúin in Éirinn

Taispeántas doiciméad as cartlann Bhord Ginearálta na bPríosún ina bhfaightear tuairisc dhoiciméadach ar na dálaí príosúin a bhí ann do mhná a gearradh príosúnacht orthu in Éirinn mar thoradh ar an bpáirt a ghlac siad san fheachtas i gcomhair ceart vótála a thabhairt do mhná sa tréimhse 1912-1914.

Nua sa catalóg ar líne

 

  • An Roinn Gnóthaí Eachtracha, Comhaid an Ard-Runaí: taifid a bhaineann le 1988 go príomha (2018/27) arna n-eisiúint in 2019
  • An Roinn Gnóthaí Eachtracha, comhaid na Clárlainne Lárnaí: taifid a bhaineann le 1988 go príomha (2018/28) arna n-eisiúint in 2019
  • An Roinn Gnóthaí Eachtracha, Buanionadaíocht na hÉireann chuig an Aontas Eorpach: taifid a bhaineann le 1988 go príomha (2018/29) arna n-eisiúint in 2019
  • An Roinn Gnóthaí Eachtracha, Ambasáid na hÉireann chuig an nGearmáin: taifid a bhaineann le 1988 go príomha (2018/30) arna n-eisiúint in 2019
  • An Roinn Gnóthaí Eachtracha, Ambasáid na hÉireann chuig an Astráil: taifid (2018/32) arna n-eisiúint in 2019
  • An Roinn Gnóthaí Eachtracha, Ard-Chonsalacht na hÉireann i Chicago: taifid a bhaineann le 1988 go príomha (2018/33) arna n-eisiúint in 2019
  • An Roinn Gnóthaí Eachtracha, Buanionadaíocht na hÉireann chuig an Ríocht Aontaithe: taifid a bhaineann le 1988 go príomha (2018/36) arna n-eisiúint in 2019
  • An Roinn Gnóthaí Eachtracha, Ambasáid na hÉireann chuig an Rúis: taifid a bhaineann le 1988 go príomha (2018/37) arna n-eisiúint in 2019
  • An Roinn Gnóthaí Eachtracha, Buanionadaíocht na hÉireann chuig na Náisiúin Aontaithe, Nua Eabhrac: taifid a bhaineann le 1988 go príomha (2018/39) arna n-eisiúint in 2019
  • An Roinn Gnóthaí Eachtracha, Buanionadaíocht na hÉireann chuig na Náisiúin Aontaithe, an Ghinéiv: taifid (2018/44) arna n-eisiúint in 2019
  • An Roinn Gnóthaí Eachtracha, Ambasáid na hÉireann chuig An Iaráin: taifid a bhaineann le 1988 go príomha (2018/45) arna n-eisiúint in 2019

 

  • An Roinn Iompair, Turasóireachta agus Spóirt, Eitleoireacht: taifid (2018/24) arna n-eisiúint in 2019

 

  • Oifig Rúnaí an Uachtaráin: taifid a bhaineann le 1988 go príomha (2018/96) arna n-eisiúint in 2019

 

  • An Coimisinéirí  Ioncaim, bille airgeadais: taifid (2018/84) arna n-eisiúint in 2019
  • An Coimisinéirí  Ioncaim, An Brainse Stampa taifid (2018/60) arna n-eisiúint in 2019

 

  • An Roinn Dlí agus Cirt, An Rannóg Thuaisceart Éireann: taifid (2018/5) arna n-eisiúint in 2019
  • An Roinn Dlí agus Cirt, Gradam crógachta: taifid (2018/6,  90/116) arna n-eisiúint in 2019
  • An Roinn Dlí agus Cirt, Ordú cúirte sínithe ag An tAire Dlí sa rialtas Cumann na nGaedhael: taifid (2018/12) arna n-eisiúint in 2019
  • An Roinn Dlí agus Cirt, Rí na n-arm: taifid (2018/50) arna n-eisiúint in 2019
  • An Roinn Dlí agus Cirt, Fineáil: taifid (2018/51) arna n-eisiúint in 2019
  • An Roinn Dlí agus Cirt, Comóradh Lá Cuimhneacháin: taifid (2018/52) arna n-eisiúint in 2019
  • An Roinn Dlí agus Cirt, Ceadúnas madraí: taifid (2018/53) arna n-eisiúint in 2019
  • An Roinn Dlí agus Cirt, Ciondáíl peitreal: taifid (2018/54) arna n-eisiúint in 2019
  • An Roinn Dlí agus Cirt, Sláinteachas bia: taifid (2018/55) arna n-eisiúint in 2019
  • An Roinn Dlí agus Cirt, Comhdháil consalachta: taifid (2018/56) arna n-eisiúint in 2019
  • An Roinn Dlí agus Cirt, Ciondáíl peitreal forlíontach: taifid (2018/58) arna n-eisiúint in 2019
  • An Roinn Dlí agus Cirt, Pleanála iarchogaidh: taifid (2018/61) arna n-eisiúint in 2019
  • An Roinn Dlí agus Cirt, Ordú am an tsamhraidh: taifid (2018/62) arna n-eisiúint in 2019
  • An Roinn Dlí agus Cirt, An Rannán Comhionannais agus Éagsúlachta: taifid (2018/95) arna n-eisiúint in 2019
  • An Roinn Dlí agus Cirt, Cúiteamh (Cogadh) ceantair tuaisceart: taifid (2018/85) arna n-eisiúint in 2019
  • An Roinn Dlí agus Cirt, Dídeanaithe ó Tuaisceart na hÉireann: taifid (2018/86) arna n-eisiúint in 2019

 

  • Páipéir chláraithe Oifig an Phríomh-Rúnaí, 1832 (CSO/RP/1832)

Treoir maidir leis na Bailiúcháin Ghnó

An bhfuil bailiúcháin ghnó ag an gCartlann Náisiúnta?

Coinníonn an Chartlann Náisiúnta taifid de chuid líon mór gnóthaí, lena n-áirítear grósaeirí beagscála teaghlaigh, aturnaetha, ceardchumainn agus mórthionscail.

An bhfuil oibleagáid dhlíthiúil ar an gCartlann Náisiúnta ábhair chartlainne de chuid gnólachtaí a bhailiú?

Níl. Ní dhéantar aon tagairt shonrach san Acht um Chartlann Náisiúnta 1986 do thaifid ghnó agus, dá bhrí sin, níl aon oibleagáid dhlíthiúil ar an gCartlann Náisiúnta na bailiúcháin sin a choimeád.

Cén fáth go gcoimeádann an Chartlann Náisiúnta roinnt bailiúchán gnó?

Aithníonn an Chartlann Náisiúnta an tábhacht staire a ghabhann le taifid ghnó a mhéid a bhaineann le stair shóisialta, pholaitíochta agus eacnamaíochta na hÉireann. Cé nach ndéantar tagairt shonrach do thaifid ghnó san Acht um Chartlann Náisiúnta 1986, ceadaíonn an tAcht aistriú bailiúchán príobháideach ar fiú iad a chaomhnú go buan. Ar an dóigh sin, táthar ag leanúint de nósmhaireacht sheanbhunaithe Oifig na dTaifead Poiblí in Éirinn maidir le bailiúcháin a fháil ó fhoinsí príobháideacha agus na bailiúcháin sin a chaomhnú.

Cad atá i gceist leis an Suirbhé ar Thaifid Ghnó?

Bhunaigh Coimisiún Lámhscríbhinní na hÉireann an Suirbhé ar Thaifid Ghnó i rith bhlianta na 1970-idí chun suirbhé a dhéanamh maidir le hábhair chartlainne gnóthaí beaga agus gnóthaí móra agus chun na hábhair chartlainne sin a fháil d’fhonn caomhnú buan na dtaifead sin a áirithiú.

An féidir liom cuairt a thabhairt ar an gCartlann Náisiúnta chun breathnú ar bhailiúcháin ghnó?

Is féidir. Is bailiúcháin phríobháideacha iad bailiúcháin ghnó ach tugtar rochtain orthu sa chuid is mó cásanna mura rud é gur shonraigh an deontóir a mhalairt nó nach bhfuil próiseáil déanta ar bhailiúcháin fós. Déantar taifid ghnó a stóráil in áiteanna stórála ar shiúl ón láithreán agus ní bheidh siad ar fáil go dtí an lá oibre dár gcionn má lorgaítear iad i bpearsa nó beidh siad ar fáil laistigh de thrí lá oibre má lorgaítear le ríomhphost iad. Tá tuilleadh faisnéise ar fáil in Ábhair chartlainne a ordú roimh ré.

Cén fáth go mbíonn na bailiúcháin seo fóinteach?

Tugann na bailiúcháin seo léargas uathúil ar stair shóisialta na hÉireann, go háirithe sa 19ú haois agus ag tús an 20ú haois. Is minic a luaitear daoine iontu nach luaitear i dtaifid oifigiúla eile agus soláthraíonn siad dearcadh nach bhfuil bunaithe ar bheartas oifigiúil rialtais.

Cad iad na bailiúcháin a choimeádtar sa Chartlann Náisiúnta?

Mar thoradh ar an Suirbhé ar Thaifid Ghnó tá na céadta bailiúchán ann. Tá eagar curtha ar na bailiúcháin chartlainne seo de réir contae agus tá áiseanna aimsithe cruachóipe ar fáil i Seomra Léitheoireachta na Cartlainne Náisiúnta.

An féidir liom cuardach a dhéanamh sna bailiúcháin seo ar líne?

Ní féidir. Níl rochtain le fáil faoi láthair ar na háiseanna aimsithe sa chatalóg ar líne. Ní mór do thaighdeoirí teacht go dtí an Seomra Léitheoireachta chun na háiseanna aimsithe a úsáid.

Conas atá a fhios agam sula dtugaim cuairt ar an gCartlann Náisiúnta go bhfuil an bailiúchán a bhfuil spéis agam ann á choimeád sa Chartlann Náisiúnta?

Más rud é nach bhfuil tú cinnte faoi na taifid ghnó a choimeádann an Chartlann Náisiúnta nó má tá ceist agat fúthu, cuir teachtaireacht ríomhphoist chuig [email protected], le do thoil.

 

Treoir maidir le taifid thiomnacha a choimeádtar sa Chartlann Náisiúnta

Céard í uacht?

Is é atá in uacht ná doiciméad atá scríofa ag duine aonair agus ina sonraíonn sé nó sí a mhianta nó a mianta i dtaobh conas a roinnfear a eastát nó a heastát tar éis a bháis nó a báis. Ní thagann uacht chun bheith ina doiciméad dlíthiúil go dtí go bhfaightear deonú probháide tar éis bhás an duine lena mbaineann. D’fhéadfadh rudaí éagsúla a bheith ann in eastát duine agus is é atá sna nithe is coitianta ná maoin, airgead nó sealúchais phearsanta. Ní liosta iomlán an méid sin, áfach.

 

Céard é deonú probháide?

Is ionann deonú probháide agus doiciméad a dheonaítear faoi shéala na hArd-Chúirte agus lena dtugtar cumhacht dhlíthiúil do sheiceadóir uachta bailí mianta an duine éagtha a chomhlíonadh mar atá leagtha amach san uacht lena mbaineann. Ní féidir deonú probháide, deonú litreacha riaracháin nó deonú riaracháin maille le huacht a eisiúint ach amháin i gcás duine atá básaithe.

 

Céard é deonú litreacha riaracháin?

I gcás ina bhfaigheann duine ag a bhfuil sócmhainní, amhail talamh nó maoin nó sealúchais, bás ina dhíthiomnóir nó ina díthiomnóir, is é sin, gan uacht a bheith déanta aige nó aici, déantar iarratais chun na hArd-Chúirte chun deonú litreacha riaracháin a fháil le gur féidir duine a cheapadh chun t-eastát a dháileadh agus chun ceanglais dhlíthiúla den chineál atá leagtha amach sna dlíthe a bhaineann le comharbas a chomhlíonadh. Ní féidir deonú probháide nó deonú riaracháin a dheonú ach amháin i gcás duine atá básaithe.

 

Céard é deonú litreacha riaracháin maille le huacht?

Nuair a fhaigheann duine bás, agus uacht déanta aige nó aici, agus i gcás ina ndéanann duine seachas an seiceadóir atá ainmnithe iarratas ar an deonú, déantar deonú litreacha riaracháin maille le huacht a eisiúint.

 

Céard é/í riarthóir de bonis non?

Tar éis seiceadóir nó riarthóir a cheapadh, agus i gcás nach bhfuil an t-eastát socraithe go hiomlán, agus go bhfuil an seiceadóir nó an riarthóir marbh, go bhfuil sé tar éis imeacht, nó gur cuireadh as oifig é/í ar aon chúis, ceaptar dara riarthóir chun an dualgas nár comhlíonadh fós a chomhlíonadh. Tugtar riarthóir de bonis non ar dhuine den sórt sin i.e. riarthóir na n-earraí nár riaradh fós. De réir an cheapacháin sin, is é/í an duine sin an t-aon riarthóir amháin i leith an duine éagtha. Cuirtear an frása ‘de bonis non’ ar taispeáint san fhéilire i gcásanna den sórt sin.

 

Céard é sceideal sócmhainní?

Gabhann sceideal sócmhainní le huacht agus taispeántar ann conas a roinneadh an t-eastát agus, chomh maith leis sin, cuimsíonn sé faisnéis i dtaobh nithe amhail an méid dleachta eastáit a íocadh. Sa chuid is mó cásanna, bíonn an sceideal sócmhainní le fáil sna clúdaigh thiomnacha a ghabhann leis na huachtanna bunaidh agus leis na páipéir riaracháin. I gcás na Príomh-Chlárlainne (ar a dtugtar an Oifig Phrobháide, Baile Átha Cliath, ó bhí an bhliain 1963 ann), tá na sceidil ceangailte ar leithligh óna chéile agus tá siad iomlán ón mbliain 1924 ar aghaidh. Tá sceidil pháirteacha ann freisin a bhaineann leis na blianta 1875, 1877, 1885 agus 1890. I gcás nach bhfuil an sceideal sócmhainní ann sa chlúdach a ghabhann leis an uacht, ní mór é a ordú mar ítim ar leithligh.

 

Céard í an Phríomh-Chlárlann?

Is é atá san ainm ‘an Phríomh-Chlárlann’ ná ainm eile ar an bPríomh-Oifig Phrobháide i mBaile Átha Cliath. Tugtar an Phríomh-Chlárlann uirthi de ghnáth agus is féidir tagairt a dhéanamh di sna féilirí mar PR (an Phríomh-Chlárlann), mar PO (an Oifig Phrobháide) nó mar Bhaile Átha Cliath.

 

Céard í Clárlann Cheantair?

Is é atá i gClárlann Cheantair ná fo-oifig de chuid na hOifige Probháide atá suite lasmuigh de Bhaile Átha Cliath. Tá 14 oifig Chlárlainne Ceantair ann in áiteanna amhail Corcaigh, Luimneach, Caisleán an Bharraigh, an Muileann gCearr agus Cill Chainnigh. Roimh chríochdheighilt na hÉireann, bheadh clárlanna le fáil in áiteanna amhail Béal Feirste, Doire agus Ard Mhacha. Is féidir deonú probháide nó riaracháin a eisiúint in aon cheann de na clárlanna ach, de ghnáth, úsáidtear an chlárlann is gaire do sheoladh an duine éagtha nó an clárlann is gaire do sheoladh aturnae an duine éagtha.

 

Cén fáth go gcoimeádtar sa Chartlann Náisiúnta iad?

Tá freagracht ar an gCartlann Náisiúnta i ndáil le caomhnú fadtéarma taifead stáit, lena n-áirítear taifid chúirte. Is ionann uachtanna agus taifid a chruthaíonn an Oifig Phrobháide, ar cuid den Ard-Chúirt í, agus, dá bhrí sin, tagann ábhar tiomnach faoi réir théarmaí an Achta um Chartlann Náisiúnta 1986. Coimeádann an Chartlann Náisiúnta atá 20 bliain d’aois ar a laghad. Is í an bhliain 1991 an bhliain is déanaí ar ina leith a choimeádann an Chartlann Náisiúnta taifid de chuid na hOifige Probháide. Maidir le haon ní is déanaí ná sin, nó maidir le deonuithe a eisíodh i gclárlanna ceantair, is ceart fiosruithe a dhíriú chuig an Oifig Phrobháide.

 

Céard í an Oifig Phrobháide?

Is oifig de chuid na hArd-Chúirte í an Oifig Phrobháide agus tá sé de chúram uirthi taifid thiomnacha a riaradh. Is féidir tuilleadh faisnéise faoin Oifig Phrobháide a fháil ar láithreán gréasáin na Seirbhíse Cúirteanna.

 

Cá bhfuil an Oifig Phrobháide suite?

Tá príomh-oifig phrobháide ann i dTeach an Fhionnuisce i mbaile Átha Cliath, taobh le stad Luas Mhargadh na Feirme. Tá líonra 12 Oifig Phrobháide Cheantair ann ar fud na hÉireann freisin. Tá tuilleadh faisnéise ar fáil ar láithreán gréasáin na Seirbhíse Cúirteanna.

 

Conas a dhéantar cuardach chun teacht ar dheonú probháide?

Gach bliain, eisíonn an Oifig Phrobháide liosta de na deonuithe go léir a eisíodh sa bhliain lena mbaineann. Tugtar féilire ar an innéacs sin agus tá eagar curtha air de réir na bliana inar eisíodh an deonú agus de réir shloinne an duine éagtha. I gcoitinne, déantar deonú probháide laistigh de dhá bhliain ó dháta an bháis lena mbaineann. Níl aon teorainn ama ann, áfach, maidir le huacht a phróiseáil agus moltar cuardach a dhéanamh laistigh de thréimhse deich mbliana ar a laghad tar éis an dáta báis.

 

Conas a dhéantar cuardach chun teacht ar dheonú litreacha riaracháin?

Tá eagar curtha ar litreacha riaracháin ar an dóigh cheannann céanna le deonú probháide. Idir na blianta 1858 agus 1867, tá dhá fhéilire ann do gach bliain ar leith, is é sin, ceann le haghaidh uachtanna agus ceann le haghaidh riarachán. Ón mbliain 1868 ar aghaidh, tugtar deonuithe probháide agus deonuithe riaracháin sa tsraith chéanna féilirí, agus eagar curtha orthu de réir na bliana inar eisíodh an deonú agus de réir shloinne an duine éagtha. Taobh le gach iontráil ar leith, luaitear cé acu is deonú uachta nó deonú riaracháin atá i gceist.

 

Cén fhaisnéis a bhíonn ann i bhFéilire Uachtanna?

De ghnáth, bíonn faisnéis den chineál seo a leanas le fáil i bhféilire uachtanna: ainm iomlán an éagaigh; an dáta ar eisíodh deonú probháide nó litreacha riaracháin; cineál an deonaithe; seoladh an éagaigh; dáta agus áit an bháis; ainm na clárlainne eisiúna; ainm, seoladh agus slí bheatha an tseiceadóra; agus luach an eastáit. Le fírinne, is ionann na féilirí agus áis aimsithe na n-uachtanna bunaidh agus na litreacha riaracháin.

 

An bhfuil siad ar fáil ar líne?

Is féidir cuardach a dhéanamh sna féilirí (sna hinnéacsanna) ar líne. Ní féidir rochtain a fháil ar na doiciméid bhunaidh ar líne ach is féidir breathnú orthu i Seomra Léitheoireachta na Cartlainne Náisiúnta nó is féidir cóip a fháil ach táille a íoc agus an fhoirm Ordaithe Cóipe Tiomnaí a chomhlánú.

Maidir leis an tréimhse ó 1858 go 1917, clúdaíonn na féilirí Éire ina hiomláine. Tar éis na bliana 1918, clúdaíonn na féilirí na 26 chontae i bPoblacht na hÉireann agus tá innéacsanna a chlúdaíonn sé chontae Thuaisceart Éireann ar fáil in Oifig Thaifead Poiblí Thuaisceart Éireann (PRONI).

Tá digitiú déanta ar na féilirí tiomnacha atá ar fáil inár Seomra Léitheoireachta agus is féidir cuardach a dhéanamh iontu ar líne i gcás na mblianta 1858-1920 agus na mblianta 1922-1982.

Maidir leis na blianta 1922-1982, is é atá sa bhealach is éasca chun teacht ar an bhféilire ná cuardach a dhéanamh sa chatalóg ar líne. Má úsáidtear ‘Cuardach Simplí’, clóscríobh Féilire Uachtanna agus an bhliain, mar shampla, Féilire Uachtanna 1962, rud a thabharfaidh nasc le leagan pdf den fhéilire don bhliain 1962.

Más mian leat breathnú ar na féilire ar fad ó 1922 go 1982, is é atá sa bhealach is éasca chun cuardach a dhéanamh ná feidhm ‘Cuardach Casta’ a úsáid. Trí úsáid a bhaint as réimse an ‘Cód Tagartha’, cuir an cód tagartha CS/HC/PO/4 isteach sa bhosca cuardaigh. Tá 135 fhéilire ann a bhaineann leis an tréimhse 1858-1982.

Is féidir cuardach a dhéanamh de réir ainm an duine éagtha sa chatalóg ar líne le haghaidh na mblianta 1923-1951 agus 1983-1991. I gcás ainmneacha coitianta, d’fhéadfadh sé go bhfaighfear iontrálacha iolracha agus d’fhéadfadh sé go mbeadh sé níos fóintí cuardach a dhéanamh i bhféilirí ar leithligh i gcás inarb eol dáta an deonaithe nó an bháis.

 

Cén fáth go bhfuil siad fóinteach le haghaidh stair theaghlaigh?

Tá taifid thiomnacha fóinteach don stair theaghlaigh ós rud é go soláthraíonn siad faisnéis luachmhar faoin dáta báis agus faoi shócmhainní duine, agus ós rud é go bhféadfaidís naisc theaghlaigh nó naisc phearsanta le daoine aonair a nochtadh. Is féidir leis an bhfaisnéis sin cabhair a thabhairt uaireanta maidir le bearnaí faoi dhaoine ar leith a líonadh i gcás nach bhfuil foinsí eile ar marthain agus, chomh maith leis sin, is féidir leo foinsí nua le haghaidh taighde a chur ar fáil más rud é, mar shampla, nach rabhthas ar an eolas roimhe sin go raibh daoine atá ainmnithe in uacht ar marthain nó nach rabhthas ar an eolas roimhe sin faoi úinéireacht maoine áirithe.

 

Ní bhfuair mo shinsear bás in Éirinn, cén fáth go mbeadh uachtanna nó ábhar tiomnach fóinteach le haghaidh stair theaghlaigh?

Más rud é go bhfuair do shinsear bás thar lear ach go raibh maoine aige/aici in Éirinn, d’fhéadfadh sé go ndearnadh deonú probháide nó deonú riaracháin (má fuair éagach bás ina dhíthiomnóir/díthiomnóir) a eisiúint chun a chinneadh cé a gheobhaidh an mhaoin in Éirinn nó aon sócmhainní a sealbhaíodh in Éirinn le hoidhreacht. Fiú amháin má bhí cónaí ar dhuine thar lear, le gur féidir an t-eastát a dháileadh go dlíthiúil ní mór do sheiceadóir an duine lena mbaineann oibriú trí phróiseas dlíthiúil na hÉireann i gcás ina bhfuil sócmhainní Éireannacha i gceist.

 

Conas a dhéantar cuardach chun teacht ar uacht a eisíodh roimh an mbliain 1858?

Roimh an mbliain 1858, bhí freagracht ar Eaglais na hÉireann i ndáil le gach gnó tiomnach. Cuireadh deireadh lena n-údarás i leith cúrsaí tiomnacha leis an Letters of Administration Act (Ireland) Act 1857. Tá sraith féilirí uachtanna agus deonuithe riaracháin a d’eisigh na cúirteanna eaglasta sin, ar a dtugtar an Chúirt Sainphribhléide agus an Chúirt Deoise nó an Chúirt Chomhshuímh freisin, ar fáil ar mhicreascannán i Seomra Léitheoireachta na Cartlainne Náisiúnta. Tá eagar curtha ar na féilirí de réir na deoise de chuid Eaglais na hÉireann atá i gceist agus, ina dhiaidh sin, de réir shloinne an duine éagtha. De ghnáth, ní bhíonn ach daoine de chuid Eaglais na hÉireann (Protastúnaigh) nó Caitlicigh Rómhánacha shaibhre luaite i dtaifid na gcúirteanna eaglasta. Níor tháinig an nós maidir le huacht a dhéanamh chun bheith coitianta go dtí an 20ú haois.

Is féidir cuardach le haghaidh uachtanna Deoise agus Sainphribhléide réamh-1858 a dhéanamh sna féilirí ar ár láithreán gréasáin ginealais. I bhformhór mór na gcásanna, is é an iontráil san fhéilire an t-aon fhianaise amháin ar an uacht. Díothaíodh na doiciméid iarbhír sa bhliain 1922 i rith an Chogaidh Chathartha.

 

Cén t-ábhar tiomnach a díothaíodh i rith an Chogaidh Chathartha sa bhliain 1922?

Nuair a díothaíodh Oifig na dTaifead Poiblí sna Ceithre Cúirteanna i rith an Chogaidh Chathartha sa bhliain 1922, díothaíodh cuid mhór taifead tiomnach bunaidh, lena n-áirítear taifid a d’eisigh an Phríomh-Chlárlann (Baile Átha Cliath) roimh an mbliain 1904 (1858-1903), taifid a d’eisigh na Clárlanna Ceantair roimh an mbliain 1900 (1858-1899) agus ábhair chartlainne na gCúirteanna Sainphribhléide agus Deoise (réamh-1858). Tá uachtanna agus páipéir riaracháin a taisceadh in Ard Mhacha, i mBéal Feirste agus i nDoire le fáil in PRONI i mBéal Feirste.

 

An féidir cóipeanna d’ábhar a díothaíodh a fháil?

I bhformhór mór na gcásanna a bhaineann le hábhar a d’eisigh an Phríomh-Chlárlann i mBaile Átha Cliath roimh an mbliain 1904 agus a d’eisigh na Cúirteanna Deoise agus Sainphribhléide roimh an mbliain 1858, níl aon chóip ar fáil. Tá an t-aon chruthúnas amháin atá ann a léiríonn gur eisíodh deonú le fáil sna féilirí nó sna hinnéacsanna marthanacha. I líon measartha íseal cásanna, d’fhéadfadh cóip a bheith ar marthain i sraith uimhir T de na taifid atá á gcoimeád sa Chartlann Náisiúnta. Cuimsíonn an bailiúchán seo d’ábhar tiomnach cóipeanna d’ábhar a díothaíodh agus a dheonaigh aturnaetha d’Oifig na dTaifead Poiblí mar a bhí ann roimhe seo (agus ar a dtugtar an Chartlann Náisiúnta anois), agus tá foinsí eile ar fáil ann chun cuid de na bearnaí atá ann mar gheall ar an díothú a líonadh. Tá tuairim is 20,000 ítim ann sa bhailiúchán seo ach ní hionann sin ach codán den ábhar a díothaíodh.

Foinsí eile

Leabhair Uachtanna

Maidir le deonuithe probháide nó deonuithe riaracháin a eisíodh i gClárlanna Ceantair roimh an mbliain 1900, d’fhéadfadh cóip a bheith ar marthain sna leabhair uachtanna atá ar fáil ar mhicreascannán i Seomra Léitheoireachta na Cartlainne Náisiúnta. Cuimsíonn na leabhair seo roinnt uachtanna a cruthaíodh sa Phríomh-Chlárlann sna blianta 1874, 1876, 1891 agus 1896 agus tá innéacs ar fáil ina leith sna féilirí bliantúla. Maidir le cúirteanna eaglasta réamh-1858, tá leabhair pháirteacha uachtanna níos túisce ann a bhaineann leis an gCúirt Sainphribhléide (1664-1684, 1706-1708, 1726-1728, 1728-1729, 1777, 1813 agus 1834) agus le roinnt Cúirteanna Deoise – Coinnire (1818-1820 agus 1853-1858) agus an Dún (1850-1858). Tá leabhair uachtanna Ard Mhacha, Bhéal Feirste agus Dhoire le fáil in PRONI i mBéal Feirste.

 

Leabhair na nDeonuithe

Tá leabhair dheonuithe ina bhfuil cóipeanna de dheonuithe ar fáil maidir le haon deonú a eisíodh ó bhí an bhliain 1922 ann. Maidir leis an tréimhse roimh an mbliain 1922, tá leabhair dheonuithe ann maidir le deonuithe a rinneadh sa Phríomh-Chlárlann shibhialta (Baile Átha Cliath) sna blianta 1878, 1883 agus 1891 agus maidir leis an gcuid is mó deonuithe a rinneadh sna Clárlanna Ceantair sibhialta ó bhí an bhliain 1858 ann. Chun teacht ar ainmneacha na ndaoine ar seoladh a n-uachtanna trí phrobháid sna blianta sin, is gá na féilirí nó na hinnéacsanna bliantúla a cheadú. Tá leabhair na ndeonuithe le haghaidh Ard Mhacha agus Bhéal Feirste suas go dtí an bhliain 1885 á gcoimeád sa Chartlann Náisiúnta ach tá leabhair dheonuithe níos déanaí ná sin le haghaidh Ard Mhacha, Bhéal Feirste agus Dhoire le fáil in PRONI.

Tá líon beag leabhar deonuithe ar marthain i leith na gcúirteanna eaglasta sa tréimhse réamh-1858. Ina measc sin, áirítear leabhair dheonuithe a bhaineann leis an gCúirt Sainphribhléide (1684-1688, 1748-1751, 1839) agus le roinnt Cúirteanna Deoise – Caiseal (1840-1845), Coinnire (1818-1820, 1853-1858), an Dún (1850-1858), Doire agus Ráth Bhoth (1812-1851) agus Osraí (1848-1858). Níl formhór mór leabhair deonuithe na gcúirteanna eaglasta ar marthain.

 

Innéacsanna a bhaineann le Leabhair na nDeonuithe

Tá innéacsanna do leabhair dheonuithe in ocht n-imleabhar do na blianta 1811-1834 agus 1835-1858 ar fáil i sealbhúchán príobháideach PRIV/999/611. Rinneadh na himleabhair sin a thiomsú i dtosach báire do ghnólacht dlí i mBaile Átha Cliath.

 

Achomaireachtaí Betham

Is ionann achomaireachtaí Betham agus sraith sleachta a tógadh as uachtanna a cruthaíodh sa Chúirt Sainphribhléide roimh an mbliain 1800, mar aon le riaracháin a deonaíodh sa Chúirt Sainphribhléide roimh an mbliain 1802 agus uachtanna a cruthaíodh i gCúirt Dheoise Chill Dara roimh an mbliain 1827. Tógadh na sleachta sin sular díothaíodh an t-ábhar sa bhliain 1922 agus tá siad ar fáil ar mhicreascannán sa Seomra Léitheoireachta. Tá tuairim is 20,000 iontráil iontu agus is féidir leo a bheith an-fhóinteach do thaighdeoirí atá ag iarraidh teacht ar thuilleadh mionsonraí faoi dhaoine aonair a raibh deonuithe acu a eisíodh roimh an mbliain 1800. Tá eagar curtha ar na micreascannáin de réir ábhair agus, ina dhiaidh sin, de réir shloinne an duine lena mbaineann. Tá áis aimsithe cruachóipe ar fáil sa Seomra Léitheoireachta. Tá innéacs eile ar fáil in Innéacs an Bhiocáire, Indexes to Dublin Grants agus in “Index to Wills of the Diocese of Kildare” a athchlódh ón Journal of the Kildare Archaeological Society, iv, No. 6, (1905). Tá innéacs ann freisin a bhaineann le huachtanna Thuama (1652-1809).

 

Achomaireachtaí Thrift

Is é atá in achomaireachtaí Thrift ná sraith sleachta a tógadh as uachtanna a cruthaíodh sa Chúirt Sainphribhléide roimh an mbliain 1800 agus, uaireanta, suas go dtí an bhliain 1858. Tógadh na sleachta sin sular díothaíodh an t-ábhar sa bhliain 1922 agus tá siad ar fáil ar mhicreascannán sa Seomra Léitheoireachta. Tá tuairim is 32,000 iontráil iontu agus is féidir leo a bheith an-fhóinteach do thaighdeoirí atá ag iarraidh teacht ar thuilleadh mionsonraí faoi dhaoine aonair ar eisigh na cúirteanna eaglasta deonuithe chucu. Cuimsíonn na hachomaireachtaí nithe amhail mionsonraí faoi ainm, faoi sheoladh, faoi shlí bheatha agus faoi bhliain deonaithe na probháide nó na litreacha riaracháin i gcás inar eisíodh na nithe sin. Níor bailíodh ábhar ó gach deoise mar chuid den obair a rinne Gertrude Thrift. Tá an t-innéacs inchuardaithe trí úsáid a bhaint as cárta-chatalóg atá ar fáil sa Seomra Léitheoireachta. Sa liosta seo a leanas, cuimsítear mionsonraí faoi na cúirteanna atá ar fáil agus faoi na dátaí clúdaithe:

  • Ard Fhearta & Achadh Deo, 1690-1800, Contaetha Chiarraí, Chorcaí
  • Caiseal & Imleach, 1618-1800, Contaetha Thiobraid Árann, Chill Chainnigh, Luimnigh
  • Cluain, 1621-1800, Contaetha Chorcaí, Luimnigh, Phort Láirge
  • Corcaigh & an Ros, 1548-1800, Contaetha Chorcaí, Chiarraí
  • Doire, 1612-1858, Contaetha Dhoire, Aontroma, Dhún na nGall, Thír Eoghain
  • Droim Mór, 1678-1858, Contaetha an Dúin, Aontroma, Ard Mhacha
  • Fearna, 1601-1800, Contaetha Loch Garman, Cheatharlach, Chill Mhantáin
  • Cill Dara, 1661-1800, Contaetha Chill Dara, Laoise (Queen’s County), Uíbh Fhailí (King’s County), Chill Mhantáin
  • Cill Dalua & Cill Fhionnúrach, 1653-1800, Contaetha an Chláir, Thiobraid Árann, Laoise (Queen’s County), Luimnigh
  • Leithghlinn, 1652-1800, Contaetha Cheatharlach, Laoise (Queen’s), Chill Chainnigh, Loch Garman, Chill Mhantáin
  • Luimneach, 1615-1800, Contaetha Luimnigh, an Chláir, Chorcaí, Chiarraí
  • An tIúr agus Múrna (Dlínsí Díolmhaithe), 1727-1858, Contaetha an Dúin, Ard Mhacha
  • Osraí, 1536-1800, Contaetha Chill Chainnigh, Laoise (Queen’s County)
  • Ráth Bhoth, 1684-1858, Contae Dhún na nGall
  • Port Láirge & Lios Mór, 1645-1800, Contaetha Phort Láirge, Chorcaí, Thiobraid Árann

 

Cláir Ioncaim Intíre/Cláir Uachtanna na hÉireann (IWR)
Cuimsíonn cláir Ioncaim Intíre uachtanna agus riaracháin, achomaireachtaí uachtanna agus riarachán do na blianta 1828-1839 a bhfuil innéacsanna ann ina leith in imleabhair ar leithligh a chlúdaíonn an tréimhse 1828-1879 (mícreascannán MFGS 43). Ba é a chéad gcuspóir ná dleachtanna báis a liostú. Maidir leis na blianta 1840-1857, tugann na hinnéacsanna sin mionsonraí nach bhfuil ann sna féilirí deoise agus sainphribhléide dá dtagraítear thuas.

 

Tabhartais Charthanúla agus Tiomnachtaí Carthanúla

Maidir le leabhair sleachta uachtanna i leithTabhartais Charthanúla agus Tiomnachtaí Carthanúla , cuimsíonn siad achomaireachtaí uachtanna i gcás ina ndearnadh tabhartas carthanúil Clúdaíonn siad na blianta ó 1800 go 1961 agus tá siad ar fáil ar mhicreascannán sa Seomra Léitheoireachta. Faightear rochtain orthu trí úsáid a bhaint as cárta-innéacs a chlúdaíonn an tréimhse ó 1800 go dtí 1858 agus atá ar fáil lena cheadú sa Seomra Léitheoireachta.